اراک
برنامهٔ توسعهٔ ده‌سالهٔ شهر اراک: رویکردی لیبرال و علمی برای دوران پس از جمهوری اسلامی
مقدمه
شهر اراک، مرکز استان مرکزی، یکی از قطب‌های مهم صنعتی ایران در ناحیهٔ مرکزی کشور است. این شهر حدود ۶۰۰ هزار نفر جمعیت داشته و به خاطر صنایع سنگین و کارخانه‌های بزرگ خود شهرت یافته است. اراک از دیرباز به عنوان کانون تولیدات صنعتی شناخته می‌شود؛ حضور صنایعی مادر همچون ماشین‌سازی، آلومینیوم‌سازی (ایرالکو)، تجهیزات نفت و پتروشیمی و کارخانجات سازندهٔ ماشین‌آلات سنگین، جایگاه ویژه‌ای به این شهر در اقتصاد ملی بخشیده است.
موقعیت راهبردی اراک نیز بر اهمیت آن افزوده است. این شهر در فاصله‌ای نسبتاً نزدیک به تهران (حدود ۲۵۰ کیلومتر جنوب‌غربی پایتخت) قرار دارد و همجوار استان‌های پرجمعیتی نظیر قم, همدان و اصفهان است. اراک بر سر مسیر ترانزیتی شمال-جنوب کشور واقع شده و از طریق شبکهٔ سراسری راه‌آهن و بزرگراه‌ها به مراکز مهم جمعیتی و صنعتی دسترسی دارد. چنین موقعیت جغرافیایی مناسبی باعث شده که اراک بالقوه قادر باشد نقش شهری متوازن‌کننده در کنار تهران ایفا کند و جمعیت و سرمایه را به سوی خود جذب نماید.
پایتخت ایران در دهه‌های اخیر با چالش‌هایی چون تراکم جمعیت، آلودگی شدید هوا، ترافیک سنگین و هزینه‌های بالای زندگی مواجه بوده است. این معضلات، ضرورت کاستن از تمرکز جمعیتی تهران و تقویت توسعهٔ متوازن در دیگر مناطق کشور را آشکار ساخته‌اند. در چنین شرایطی، اراک می‌تواند با ارتقای کیفیت زندگی و ایجاد فرصت‌های نوین، به یکی از مقاصد اصلی «مهاجرت معکوس» بدل شود؛ بدین معنا که به جای مهاجرت مردم از شهرستان‌ها به تهران، روندی وارون شکل گیرد و بخشی از جمعیت و کسب‌وکارهای پایتخت به شهری مانند اراک انتقال یابند.
اکنون در افق دوران پس از جمهوری اسلامی و با شکل‌گیری نگرشی نوین در حکمرانی، زمینه برای تدوین و اجرای برنامه‌ای جامع جهت توسعهٔ اراک فراهم شده است. این برنامهٔ ده‌ساله با رویکردی لیبرال و علمی طراحی گردیده که بر مبنای آن توسعهٔ شهر بر پایهٔ اقتصاد آزاد، مشارکت بخش خصوصی و مدیریت غیرمتمرکز (رویکرد لیبرال) و نیز تصمیم‌گیری مبتنی بر مطالعات کارشناسی، داده‌های علمی و بهره‌گیری از تجربیات جهانی (رویکرد علمی) صورت می‌پذیرد. هدف برنامه آن است که با تکیه بر چنین دیدگاه‌هایی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های ارزشمند اراک، چالش‌های مزمن شهر برطرف شده و اراک ظرف یک دهه به شهری پیشرفته، زیست‌پذیر و پویا تبدیل گردد.
چالش‌ها
با وجود اهمیت و ظرفیت‌های یادشده، اراک طی سال‌های اخیر با مشکلات و تنگناهای متعددی دست به گریبان بوده است که روند توسعهٔ پایدار آن را کند کرده و کیفیت زندگی شهروندان را تحت تأثیر قرار داده‌اند. مهم‌ترین چالش‌های کنونی اراک عبارتند از:
- آلودگی شدید هوا و محیط‌زیست: اراک از آلوده‌ترین شهرهای کشور به شمار می‌رود. تمرکز صنایع سنگین و آلاینده در محدودهٔ شهر، استفاده از فناوری‌های قدیمی در کارخانه‌ها، و تردد خودروهای فرسوده موجب شده کیفیت هوای اراک به‌ویژه در فصول سرد به سطوح ناسالم برسد. این آلودگی هوا سلامت شهروندان را تهدید کرده و چهرهٔ شهر را مخدوش نموده است. علاوه بر آن، کمبود فضای سبز کافی در بافت شهری و خشک شدن بخش‌هایی از تالاب میقان در نزدیکی اراک، مشکلات زیست‌محیطی را دوچندان کرده و به ایجاد گردوغبار و آسیب به تنوع‌زیستی منطقه انجامیده است.
- فرسودگی صنایع و رکود صنعتی: بسیاری از صنایع بزرگ اراک قدمتی چندین دهه‌ای دارند و با ماشین‌آلات و فناوری‌های قدیمی مشغول به کار هستند. عدم نوسازی به‌موقع و مدیریت ناکارآمد در برخی از این واحدها باعث کاهش بهره‌وری و افزایش آلایندگی شده است. در سال‌های اخیر، پدیده‌هایی مانند خصوصی‌سازی‌های ناکارآمد و کمبود سرمایه‌گذاری در ارتقای فناوری، برخی کارخانجات مهم را با خطر تعطیلی و افت تولید مواجه کرده است. پیامد این وضعیت، رکود نسبی اقتصادی و نگرانی‌های اشتغال در شهری است که اقتصاد آن به صنعت گره خورده است.
- کمبود زیرساخت‌های خدماتی و فرهنگی: توسعهٔ زیرساخت‌های خدمات شهری در اراک متناسب با رشد جمعیت و نقش صنعتی آن پیش نرفته است. به عنوان نمونه، سرانهٔ فضاهای آموزشی، درمانی، فرهنگی و تفریحی در شهر پایین‌تر از میزان مطلوب است. بسیاری از ساکنان برای دسترسی به آموزش عالی باکیفیت یا خدمات درمانی تخصصی ناچار به سفر به کلان‌شهرهایی چون تهران و اصفهان هستند. همچنین کمبود مراکز فرهنگی، سالن‌های هنری، فضاهای ورزشی و تفریحی در اراک، زندگی شهری را یکنواخت و کم‌نشاط ساخته و پاسخگوی کامل نیازهای جمعیت جوان و تحصیل‌کردهٔ شهر نیست.
- کاهش کیفیت زندگی و مهاجرفرستی: ترکیب آثار چالش‌های فوق، به افت نسبی کیفیت زندگی در اراک انجامیده است. آلودگی هوا، فرسایش محیط‌زیست، ناکافی بودن خدمات شهری و نگرانی از آیندهٔ شغلی سبب شده است که برخی ساکنان مستعد (به‌ویژه نخبگان و نیروهای متخصص) تمایل به مهاجرت به شهرهای بزرگ‌تر یا خارج از کشور پیدا کنند. هرچند اراک همچنان مهاجرپذیر از روستاها و شهرهای کوچک‌تر است، اما در رقابت با کلان‌شهرهایی چون تهران برای جذب و نگهداشت سرمایه‌های انسانی و مالی دچار ضعف بوده است. این روند مهاجرفرستی نخبگان می‌تواند در بلندمدت ظرفیت‌های توسعهٔ شهر را تضعیف کند.
ظرفیت‌ها
در کنار چالش‌ها، اراک از مجموعه‌ای از ظرفیت‌ها و مزیت‌های مهم برخوردار است که می‌تواند پایهٔ حرکت‌های توسعه‌ای قرار گیرد. برخی از برجسته‌ترین ظرفیت‌های اراک عبارتند از:
- زیرساخت صنعتی گسترده و متنوع: شهر اراک میزبان ده‌ها صنعت بزرگ و صدها واحد تولیدی کوچک و بزرگ است که بسیاری از آن‌ها در سطح ملی پیشرو بوده‌اند. کارخانجات مادر همچون ماشین‌سازی اراک، آذرآب، آلومینیوم‌سازی ایران (ایرالکو), هپکو (تولید تجهیزات سنگین), کمباین‌سازی, واگن‌پارس (سازندهٔ واگن‌های ریلی) و دیگر صنایع فلزی، شیمیایی و معدنی، مجموعه‌ای کم‌نظیر از زیرساخت صنعتی را در این منطقه ایجاد کرده‌اند. این ظرفیت صنعتی هرچند نیازمند نوسازی است، اما پایه‌ای قدرتمند برای توسعهٔ اشتغال و تبدیل اراک به قطب فناوری‌های نوین محسوب می‌شود.
- نیروی انسانی متخصص و سابقهٔ مهندسی: دهه‌ها فعالیت صنعتی در اراک موجب تربیت نیروی کار ماهر و جامعه‌ای از مهندسان و تکنسین‌های باتجربه شده است. وجود دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی فنی در شهر، هر ساله فارغ‌التحصیلان متخصصی را وارد بازار کار می‌کند. فرهنگ صنعتی و فنی در اراک ریشه‌دار است و بسیاری از مدیران، مهندسان و کارآفرینان صنعت ایران، کار و تحصیل خود را از این شهر آغاز کرده‌اند. این نیروی انسانی متخصص، سرمایه‌ای کلیدی برای حرکت به سوی صنایع دانش‌بنیان و مدیریت علمی طرح‌های توسعه‌ای به شمار می‌رود.
- موقعیت جغرافیایی و نزدیکی به مراکز جمعیتی: اراک به لحاظ جغرافیایی در مرکز کشور واقع شده و فاصلهٔ نسبتاً کمی با شهرهای پرجمعیتی چون تهران، قم، اصفهان، همدان و کرمانشاه دارد. این موقعیت مرکزی امکان دسترسی سریع به بازارهای مصرف بزرگ و ارتباط نزدیک با قطب‌های علمی و اقتصادی کشور را فراهم می‌کند. نزدیکی به تهران به‌ویژه از این جهت مهم است که اراک می‌تواند بخشی از عملکردهای تکمیلی پایتخت (در زمینهٔ اسکان جمعیت و پشتیبانی صنعتی-خدماتی) را بر عهده بگیرد و از سرریز توسعهٔ تهران بهره‌مند شود.
- دسترسی به شبکهٔ حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای: قرار گرفتن اراک بر سر چهارراه ترانزیتی شمال به جنوب و غرب به مرکز، مزیتی ارزشمند برای آن ایجاد کرده است. خط آهن سراسری ایران از اراک عبور می‌کند و این شهر را مستقیماً به تهران و نیز به استان‌های غربی و جنوبی متصل می‌سازد. همچنین وجود آزادراه‌ها و بزرگراه‌های ملی در اطراف اراک (نظیر مسیر تهران-ساوه-اراک و اراک-بروجرد) دسترسی جاده‌ای مناسبی فراهم آورده است. این شبکهٔ حمل‌ونقل، چه برای جابجایی کالاهای صنعتی تولیدی اراک و چه برای سفر شهروندان، یک پشتوانهٔ زیربنایی مهم محسوب می‌شود.
برنامهٔ ده‌ساله: محورهای اصلی
برنامهٔ توسعهٔ ده‌سالهٔ اراک با در نظر داشتن چالش‌ها و ظرفیت‌های یادشده تدوین شده و در پنج محور اصلی متمرکز است. این پنج محور، حوزه‌های کلیدی مداخله را تشکیل می‌دهند که اجرای هماهنگ آن‌ها می‌تواند مسیر حرکت شهر را به سوی پیشرفت پایدار هموار سازد:
محور اول: نوسازی صنایع آلاینده و گذار به صنایع سبز و دانش‌بنیان
نخستین محور توسعهٔ اراک بر تحول ساختار صنعتی شهر متمرکز است. در این راستا، صنایع قدیمی و آلاینده می‌بایست طی یک برنامهٔ زمان‌بندی‌شده به‌روز شوند و فناوری‌های پاک و پیشرفته جایگزین تجهیزات فرسوده گردند. نوسازی خطوط تولید در صنایع مادر (مانند فلزکاری، شیمیایی و ماشین‌سازی) با هدف کاهش انتشار آلاینده‌ها و افزایش بهره‌وری در دستور کار قرار می‌گیرد. نصب فیلترها و سامانه‌های کنترلی برای مهار آلایندگی کارخانجات، جابجایی صنایع بسیار مزاحم به خارج از محدودهٔ شهری، و الزام صنایع به رعایت استانداردهای زیست‌محیطی جدید، از اقدامات کلیدی در این زمینه خواهند بود.
همزمان با مهار صنایع آلاینده، تلاش می‌شود ترکیب بخش صنعتی اراک به سمت صنایع «سبز» و دانش‌بنیان تغییر یابد. حمایت از سرمایه‌گذاری در حوزه‌های فناوری پاک (مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، بازیافت، تکنولوژی‌های کاهش کربن) و صنایع پیشرفته (نظیر تجهیزات پزشکی، الکترونیک و فناوری اطلاعات) اولویت خواهد داشت. به منظور تسهیل این گذار، ایجاد پارک‌های فناوری و مراکز نوآوری در مجاورت شهرک‌های صنعتی اراک پیش‌بینی می‌شود تا ارتباط میان صنعت سنتی و شرکت‌های دانش‌بنیان برقرار گردد. همچنین آموزش نیروهای کار و ارتقای مهارت‌های فنی آنان از طریق برنامه‌های بازآموزی، امکان بهره‌گیری از فناوری‌های جدید را فراهم می‌سازد.
با اجرای این محور، ظرف ده سال بخش صنعتی اراک از حالت سنتی و آلاینده به صنعتی مدرن‌تر، کم‌کربن و متکی بر دانش روز تبدیل خواهد شد. نتیجهٔ این تحول، کاهش چشمگیر آلودگی ناشی از صنعت، افزایش تولید و اشتغال در بخش‌های نوین، و ارتقای تاب‌آوری اقتصاد محلی در برابر نوسانات خواهد بود.
محور دوم: توسعهٔ فضای سبز و احیای محیط‌زیست شهری (تالاب میقان)
محور دوم بر بهبود وضعیت زیست‌محیطی و سیمای سبز شهر اراک تأکید دارد. در این چارچوب، افزایش سرانهٔ فضای سبز شهری و حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی پیرامون شهر در اولویت قرار می‌گیرد. شهرداری اراک طی برنامه‌ای ده‌ساله موظف خواهد بود حداقل چندصد هکتار فضای سبز جدید در قالب بوستان‌ها، کمربندهای سبز اطراف شهر و درختکاری معابر ایجاد کند. این اقدام علاوه بر بهبود کیفیت هوا و تلطیف آب‌وهوا، به زیباسازی منظر شهری و ارتقای روحیهٔ شهروندان کمک شایانی خواهد کرد. توزیع متوازن پارک‌ها و فضاهای سبز در همهٔ محلات، به‌ویژه مناطق پرتراکم و صنعتی، از اهداف این طرح است تا همهٔ شهروندان به محیطی برای تفریح و آسایش دسترسی داشته باشند.
در کنار گسترش فضای سبز شهری، احیای تالاب میقان به عنوان مهم‌ترین زیست‌بوم طبیعی منطقه در دستور کار قرار می‌گیرد. تالاب میقان که طی سال‌های گذشته به دلیل خشکسالی و بهره‌برداری‌های غیراصولی دچار کم‌آبی و تخریب شده، با اجرای پروژه‌های احیایی می‌تواند بار دیگر به وضعیت مطلوب بازگردد. اقداماتی نظیر تأمین حق‌آبهٔ محیط‌زیستی تالاب از منابع آب منطقه، مدیریت استخراج املاح معدنی به شکل پایدار، جلوگیری از ورود فاضلاب و آلاینده‌ها به تالاب، و تعیین محدوده‌های حفاظت‌شده در اطراف آن جهت جلوگیری از تخریب و تصرف غیرمجاز، مدنظر قرار خواهد گرفت. احیای این تالاب علاوه بر کنترل گردوغبار و تعدیل اقلیم محلی، موجب رونق گردشگری طبیعت (مانند پرنده‌نگری در فصول حضور پرندگان مهاجر) و بهبود وجههٔ محیط‌زیستی اراک خواهد شد.
در مجموع، محور توسعهٔ فضای سبز و محیط‌زیست سبب می‌شود اراک تا افق ۱۴۱۵ از شهری خاکستری و آلوده به شهری سرسبزتر و سالم‌تر بدل گردد. افزایش درختان و پارک‌ها در کنار حفاظت از تالاب میقان، تضمین می‌کند که شهروندان هوای پاک‌تر تنفس کنند، اوقات فراغت خود را در طبیعتی در دسترس بگذرانند و شهر چهره‌ای زیباتر و باطراوت‌تر به خود بگیرد.
محور سوم: تبدیل اراک به مرکز خدمات آموزشی، درمانی و حمل‌ونقل ناحیه‌ای
سومین محور برنامه، تقویت نقش اراک به عنوان یک مرکز خدماتی سطح‌بالا در مقیاس منطقه‌ای است. هدف این است که اراک به قطب آموزش عالی، سلامت و لجستیک در ناحیهٔ مرکز ایران بدل شود و از این طریق بتواند جمعیتی از تهران و دیگر کلان‌شهرها را به خود جذب کند. در بخش آموزش، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای برای توسعهٔ دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و مؤسسات فنی در اراک پیش‌بینی شده است. ارتقای کیفی دانشگاه اراک و سایر مراکز آموزش عالی موجود، ایجاد دانشکده‌ها و رشته‌های تخصصی جدید (به‌ویژه در حوزه‌های صنعتی و فناوری) و جذب هیئت علمی برجسته از سراسر کشور، گام‌هایی هستند که اراک را به گزینه‌ای جذاب برای تحصیل جوانان بدل می‌کنند. همچنین حمایت از تأسیس پردیس‌های دانشگاه‌های برتر کشور یا مشارکت با دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی در اراک می‌تواند سطح علمی و وجههٔ آموزشی شهر را ارتقا دهد.
در حوزهٔ خدمات درمانی، برنامه شامل ساخت و توسعهٔ بیمارستان‌ها و مراکز درمان تخصصی و فوق‌تخصصی در اراک است تا این شهر به قطب سلامت منطقه تبدیل شود. احداث یک بیمارستان مرکزی مجهز و مدرن با ظرفیت بالا و ایجاد مراکز تخصصی (مانند مرکز قلب، مرکز سرطان و مراکز تحقیقاتی پزشکی) پیش‌بینی شده است. با اجرای این طرح‌ها، ساکنان استان مرکزی و استان‌های همجوار برای دریافت خدمات درمانی پیشرفته کمتر نیازمند سفر به تهران خواهند بود و حتی می‌توان انتظار داشت بیمارانی از تهران برای بهره‌گیری از خدمات پزشکی باکیفیت اما کم‌هزینه‌تر به اراک مراجعه کنند.
علاوه بر آموزش و سلامت، نقش لجستیکی و حمل‌ونقلی اراک نیز تقویت خواهد شد. موقعیت چهارراهی اراک آن را به مکان مناسبی برای ایجاد یک مرکز توزیع کالا و بارانداز ریلی-جاده‌ای تبدیل کرده است. در برنامهٔ ده‌ساله، ایجاد یک شهرک لجستیکی در حومهٔ اراک، با انبارهای مدرن، پایانه‌های کالا و امکانات گمرکی در نظر گرفته شده است تا اراک حلقه‌ای کلیدی در زنجیرهٔ تأمین منطقه‌ای گردد. همچنین توسعهٔ زیرساخت‌های حمل‌ونقل مسافری – نظیر نوسازی ایستگاه راه‌آهن اراک و بهبود پایانه‌های مسافربری – کیفیت خدمات سفر به/از اراک را ارتقا خواهد داد.
مجموع این اقدامات، جایگاه اراک را به عنوان شهری که خدمات آموزشی ممتاز، درمانی پیشرفته و تسهیلات حمل‌ونقل کارآمد ارائه می‌کند تثبیت خواهد نمود. چنین شهری قادر است جمعیتی را که به دنبال امکانات بهتر و زندگی آرام‌تر در خارج از تهران هستند جذب کرده و در عین حال به توسعهٔ پیرامونی خود نیز رونق بخشد.
محور چهارم: سیاست‌های تشویقی برای سکونت و سرمایه‌گذاری در اراک
محور چهارم به سیاست‌های حمایتی و تشویقی اختصاص دارد که هدف‌شان جذب جمعیت و سرمایه به اراک است. این سیاست‌ها شامل تسهیلات ویژه در حوزهٔ مسکن، زمین و مالیات می‌شوند تا موانع استقرار خانواده‌ها و کسب‌وکارها در اراک کاهش یابد.
در زمینهٔ مسکن و زمین، طرح‌هایی برای واگذاری زمین ارزان‌قیمت یا حتی رایگان جهت ساخت مسکن در شهر اراک و شهرک‌های اقماری آن پیش‌بینی شده است. به موازات آن، اعطای وام‌های کم‌بهره یا کمک‌هزینه‌های بلاعوض برای ساخت یا خرید مسکن به کسانی که مایل به سکونت در اراک هستند اجرا خواهد شد. این اقدامات می‌تواند هزینهٔ اولیهٔ استقرار در شهر را کاهش داده و به‌ویژه برای نیروهای متخصص و جوانان تحصیل‌کرده انگیزه‌ای برای انتخاب اراک به عنوان محل زندگی فراهم آورد.
برای تشویق سرمایه‌گذاری صنعتی و اقتصادی، معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی در نظر گرفته شده است. شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی که در محدودهٔ اراک اقدام به احداث واحد تولیدی یا دفتر خدماتی نمایند، به‌مدت چند سال از معافیت یا تخفیف در مالیات‌های ملی و محلی برخوردار خواهند شد. همچنین کاهش عوارض و هزینه‌های صدور مجوزها، ارائهٔ خدمات اداری سریع (پنجرهٔ واحد سرمایه‌گذاری) و تضمین حمایت قانونی از حقوق سرمایه‌گذاران، از دیگر تدابیری است که فضای کسب‌وکار در اراک را جذاب‌تر می‌کند. ایجاد نواحی صنعتی جدید یا مناطق ویژهٔ اقتصادی در اطراف اراک با زیرساخت‌های آماده نیز می‌تواند محل مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی باشد.
از لحاظ نیروی انسانی نیز سیاست‌های حمایتی مانند پرداخت بخشی از حقوق متخصصان کلیدی توسط دولت محلی یا ارائهٔ امکانات رفاهی ویژه به افراد ماهری که به اراک مهاجرت می‌کنند، می‌تواند در دستور کار باشد. مجموعهٔ این سیاست‌ها به نحوی طراحی شده که ریسک و هزینهٔ مهاجرت به اراک برای خانواده‌ها و بنگاه‌ها کاهش یافته و منافع آن افزایش یابد. پیامد مورد انتظار، رونق ساخت‌وساز مسکن، رشد سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی و خدماتی، و در نهایت افزایش جمعیت و پویایی اقتصاد شهری اراک خواهد بود.
محور پنجم: توسعهٔ حمل‌ونقل پاک و ارتقای ارتباطات ریلی با تهران و شهرهای دیگر
آخرین محور برنامه به بهبود سیستم حمل‌ونقل با تأکید بر کاهش آلایندگی و افزایش اتصال اراک به شبکهٔ ملی اختصاص دارد. در بخش حمل‌ونقل درون‌شهری، توسعهٔ ناوگان حمل‌ونقل عمومی پاک و کارآمد در دستور کار قرار می‌گیرد. شهرداری اراک با نوسازی و برقی‌سازی ناوگان اتوبوس‌رانی شهری، ایجاد خطوط BRT (اتوبوس تندرو) و احتمالاً راه‌اندازی تراموا یا قطار شهری سبک در مسیرهای پرتردد، زمینهٔ کاهش استفاده از خودروهای شخصی و آلودگی هوا را فراهم می‌کند. همچنین ایجاد زیرساخت‌هایی برای ترویج دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی (مانند احداث مسیرهای دوچرخه و پیاده‌راه‌ها در مرکز شهر) به عنوان مکمل حمل‌ونقل پاک پیش‌بینی شده است. تشویق شهروندان به استفاده از خودروهای برقی از طریق نصب ایستگاه‌های شارژ و ارائهٔ مشوق‌های مالی نیز می‌تواند به بهبود هوای شهر و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی کمک کند.
در حوزهٔ حمل‌ونقل برون‌شهری، ارتقای ارتباطات ریلی اراک با سایر مراکز جمعیتی – خصوصاً تهران – اولویتی اساسی است. طرح اتصال ریلی سریع‌السیر اراک به تهران و شهرهای اطراف به مرحلهٔ اجرا درخواهد آمد؛ بدین صورت که خط آهن موجود تهران-اراک بهسازی و برقی شده و با بهره‌گیری از قطارهای پرسرعت یا نیمه‌سریع، زمان سفر بین دو شهر به میزان چشمگیری کاهش می‌یابد (مثلاً به حدود یک تا دو ساعت). این ارتقا باعث می‌شود رفت‌وآمد و تعامل اقتصادی-اجتماعی میان اراک و تهران (و شهرهای مسیر نظیر قم و ساوه) تسهیل گردد و سکونت در اراک برای افرادی که کسب‌وکار یا وابستگی‌هایی به پایتخت دارند عملی‌تر شود. افزون بر تهران، بهبود خطوط ریلی به مقصد اصفهان، همدان و استان‌های غربی نیز در دستور کار است تا اراک به یک گرهٔ حمل‌ونقل منطقه‌ای بدل گردد.
توسعهٔ فرودگاه اراک و افزایش پروازهای داخلی نیز به عنوان مکمل حمل‌ونقل ریلی مدنظر قرار می‌گیرد، هرچند اولویت اصلی شهر بر ارتقای سامانه‌های ریلی و زمینی پاک است. مجموع این اقدامات، تصویر اراک را به شهری با سیستم حمل‌ونقل مدرن، کم‌آلاینده و مرتبط با مراکز اصلی کشور تبدیل خواهد کرد. سهولت جابجایی درون‌شهری و اتصال سریع به تهران و دیگر مناطق، عاملی کلیدی در ترغیب مردم به زندگی و فعالیت در اراک و نیز رشد تجاری-صنعتی آن خواهد بود.
چشم‌انداز ۱۴۱۵
با تحقق این برنامهٔ ده‌ساله، اراک در سال ۱۴۱۵ شهری متفاوت از گذشته خواهد بود؛ شهری که توانسته است ضمن حفظ جایگاه صنعتی خود، کیفیت زندگی و جذابیت زیستی را به طور چشمگیری ارتقا دهد. در این چشم‌انداز، اراک به یکی از مراکز پیشروی صنعتی و فناوری کشور بدل شده که صنایع آن عمدتاً پاک، کارآمد و دانش‌بنیان هستند. کارخانه‌های قدیمی نوسازی شده و آلایندگی آن‌ها به‌طور کامل مهار گردیده یا جای خود را به کسب‌وکارهای نوین داده‌اند. بخش‌های جدیدی مانند تولید تجهیزات انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری اطلاعات، بیوتکنولوژی و خدمات مهندسی، سهم قابل توجهی در اقتصاد شهر یافته‌اند. نرخ بیکاری کاهش یافته و بهره‌وری نیروی کار افزایش پیدا کرده است و رونق اقتصادی در سیمای شهر به شکل اجرای پروژه‌های عمرانی، ایجاد مراکز فناوری و حضور سرمایه‌گذاران جدید نمایان است.
اراکِ ۱۴۱۵ نه‌تنها صنعتی، بلکه شهری زیست‌پذیر و انسان‌محور است. آسمان شهر پاکیزه‌تر شده و روزهای هوای ناسالم به حداقل رسیده‌اند؛ حلقه‌های سبز اطراف شهر و بوستان‌های متعدد در درون آن، فضایی دلپذیر برای زندگی شهروندان فراهم آورده‌اند. تالاب میقان احیا گشته و به مأمن پرندگان مهاجر و تفرجگاه طبیعی مردم تبدیل شده است. ساکنان اراک اکنون از امکانات آموزشی و درمانی درجه‌یک در شهر خود بهره‌مندند؛ دانشگاه‌های اراک جزو مراکز علمی معتبر کشور به‌شمار می‌روند و بیمارستان‌های شهر بیماران بسیاری را از مناطق مختلف جذب می‌کنند. خیابان‌های اراک شاهد تردد اتوبوس‌های برقی و دوچرخه‌سواران است و سامانهٔ حمل‌ونقل عمومی کارآمد، ترافیک و آلودگی را مهار کرده است.
از منظر جمعیتی و اجتماعی نیز اراک دگرگون شده است. جمعیت شهر در این دهه افزایش یافته و ترکیب آن متنوع‌تر شده است؛ بسیاری از نیروهای کار متخصص که پیش‌تر راهی تهران یا خارج از کشور می‌شدند، اکنون به اراک بازگشته یا در آن ماندگار شده‌اند. حتی خانواده‌هایی از تهران، به دلیل مزایای زندگی در اراک – از هوای پاک گرفته تا مسکن مقرون‌به‌صرفه و امکانات شهری باکیفیت – مهاجرت به این شهر را برگزیده‌اند. اراک دیگر یک شهر حاشیه‌ای در سایهٔ تهران نیست، بلکه به عنوان یک قطب منطقه‌ای پویا و پیشرفته مطرح است که به توزیع متوازن‌تر جمعیت و فعالیت اقتصادی در مرکز ایران کمک می‌کند.
به طور خلاصه، در چشم‌انداز ۱۴۱۵ اراک شهری است صنعتی و نوآور، پاکیزه و سبز، برخوردار از اقتصادی متنوع و دانش‌بنیان، و پذیرای جمعیتی که برای کار و زندگی بدان روی آورده‌اند. این دگردیسی نتیجهٔ برنامه‌ریزی علمی، مدیریت کارآمد و بهره‌گیری از رویکردهای لیبرال در ادارهٔ شهر است. اراکِ ۱۴۱۵ می‌تواند به عنوان الگویی برای توسعهٔ شهری در ایرانِ پس از جمهوری اسلامی مطرح شود؛ الگویی که نشان می‌دهد چگونه یک شهر با تکیه بر ظرفیت‌های خود و اجرای اصلاحات ساختاری، قادر است در مدتی نسبتاً کوتاه به فضایی آبادتر، سالم‌تر و پررونق‌تر بدل گردد.