گچساران
گچساران در جنوب استان کهگیلویه و بویراحمد، به‌عنوان «پایتخت نفتی جنوب ایران» شناخته می‌شود. این شهر با میادین عظیم نفت و گاز خود، از دهه‌ها پیش نقش کلیدی در اقتصاد ملی ایفا کرده است. با این حال، وابستگی صرف به صنعت نفت و محرومیت نسبی در سایر حوزه‌های اقتصادی موجب شده است که گچساران با وجود درآمدهای هنگفت ملی، خود شهری با نرخ بیکاری بالا و زیرساخت‌های ناکافی باقی بماند. موقعیت جغرافیایی ممتاز گچساران، منابع نفت و گاز، زمینهای حاصلخیز و طبیعت کم‌نظیر، زمینهای است که می‌تواند در دههٔ آینده این شهر را از یک مرکز تک‌محصولی نفتی به یک قطب متنوع اقتصادی، گردشگری و صنعتی تبدیل کند.
چالش‌ها و مزیت‌ها
چالش‌ها:
گچساران در دهه‌های اخیر با مشکلات متعددی روبه‌رو بوده است. نخست، اقتصاد شهر به‌شدت به صنعت نفت متکی است و سایر بخش‌ها مانند کشاورزی، صنعت سبک و خدمات کمتر توسعه یافته‌اند. دوم، بیکاری بالا و مهاجرت جوانان به دلیل کمبود فرصت‌های شغلی پایدار، جامعه را تحت فشار قرار داده است. سوم، ضعف زیرساخت‌های شهری و حمل‌ونقل مانع بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌های شهر شده است. چهارم، منابع طبیعی منطقه به‌ویژه آب و خاک در معرض تهدید ناشی از بهره‌برداری بی‌رویه و تغییرات اقلیمی قرار دارند.
مزیت‌ها:
گچساران همچنان ظرفیت‌های بزرگی دارد. وجود یکی از بزرگ‌ترین میادین نفتی ایران، دسترسی به منابع عظیم گاز، و موقعیت جغرافیایی در مسیر ارتباطی استان‌های فارس، بوشهر و خوزستان یک مزیت مهم است. زمینهای حاصلخیز برای کشت محصولات کشاورزی متنوع، امکان توسعهٔ صنایع تبدیلی کشاورزی را فراهم می‌کند. طبیعت کوهستانی و تپه‌ماهورهای سرسبز، همراه با آثار تاریخی و بافت‌های عشایری، بستر گردشگری طبیعی و فرهنگی را به وجود آورده است. علاوه بر این، گچساران ظرفیت قابل توجهی در انرژی‌های تجدیدپذیر دارد؛ آفتاب فراوان و شرایط بادخیز امکان سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی و بادی را فراهم می‌سازد.
برنامهٔ ۱۰ سالهٔ توسعه
۱. بازسازی علمی صنعت نفت و گاز
گچساران باید صنعت نفت خود را از حالت خام‌فروشی خارج کند. نوسازی پالایشگاه‌ها، افزایش بهره‌وری استخراج، کاهش آلودگی و توسعهٔ صنایع پایین‌دستی نفت و گاز (مانند پتروشیمی‌ها و صنایع شیمیایی) می‌تواند هم ارزش افزودهٔ بیشتری ایجاد کند و هم هزاران فرصت شغلی برای جوانان فراهم آورد. مدیریت این بخش باید ملی باقی بماند، اما خدمات و صنایع جانبی آن باید به بخش خصوصی واگذار شود تا چرخ رقابت و کارآفرینی بچرخد.
۲. تنوع‌بخشی به اقتصاد محلی
برای رهایی از وابستگی به نفت، باید کشاورزی مدرن و صنایع تبدیلی توسعه یابد. تغییر الگوی کشت، استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین و گسترش گلخانه‌ها می‌تواند بهره‌وری کشاورزی را افزایش دهد. ایجاد کارخانه‌های بسته‌بندی و فرآوری محصولات کشاورزی مانند خرما، مرکبات و گیاهان دارویی ارزش افزودهٔ بالایی به همراه دارد. صنایع کوچک و متوسط در حوزهٔ پوشاک، مواد غذایی و خدمات فنی نیز باید با سرمایه‌گذاری خصوصی فعال شوند.
۳. زیرساخت و حمل‌ونقل
ارتقای جاده‌های ارتباطی گچساران به شیراز، اهواز و بوشهر، و تکمیل پروژه‌های ریلی در منطقه، نقش شهر را در شبکهٔ ترانزیتی کشور تقویت خواهد کرد. توسعهٔ فرودگاه گچساران برای پروازهای منظم داخلی و تجاری نیز بخشی از این برنامه است. چنین زیرساخت‌هایی امکان صادرات سریع‌تر و ارزان‌تر محصولات صنعتی و کشاورزی را فراهم خواهد کرد.
۴. گردشگری و میراث فرهنگی
گچساران باید از ظرفیت‌های طبیعی و فرهنگی خود برای جذب گردشگر استفاده کند. طبیعت کوهستانی، زندگی عشایری، روستاهای سنتی و آثار تاریخی می‌تواند با ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی، جشنواره‌های فرهنگی و مسیرهای طبیعت‌گردی به منبع درآمدی جدید برای شهر تبدیل شود. ترکیب گردشگری نفتی (بازدید از موزه‌ها و تأسیسات نفتی قدیمی) با بوم‌گردی و گردشگری تاریخی می‌تواند برند جدیدی برای گچساران بسازد.
۵. توانمندسازی اجتماعی و مبارزه با فقر
صندوق‌های اعتبارات خرد باید برای حمایت از زنان و جوانان ایجاد شوند تا کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در حوزه‌های کشاورزی، صنایع دستی و خدمات شکل گیرد. آموزش‌های فنی و حرفه‌ای باید گسترش یابد و تعاونی‌های محلی تقویت شوند. این سیاست‌ها باعث می‌شود خانواده‌های محروم از چرخهٔ فقر خارج شده و به استقلال اقتصادی برسند.
۶. محیط‌زیست و انرژی‌های تجدیدپذیر
گچساران برای آینده‌ای پایدار نیازمند حفاظت از منابع طبیعی و توسعهٔ انرژی پاک است. احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، مدیریت منابع آب و پروژه‌های جنگل‌کاری و احیای مراتع بخشی از این برنامه است. این اقدامات علاوه بر حفظ محیط‌زیست، فرصت‌های جدید شغلی در حوزهٔ انرژی و مشاغل سبز ایجاد خواهد کرد.
چشم‌انداز ده‌ساله
ده سال پس از آغاز برنامهٔ بازسازی و توسعه، گچساران دیگر تنها به‌عنوان «شهر نفت» شناخته نخواهد شد. این شهر که سال‌ها گرفتار تک‌محصولی بودن و بی‌عدالتی اقتصادی بود، اکنون به الگویی از تنوع اقتصادی، پایداری زیست‌محیطی و رفاه اجتماعی در جنوب ایران بدل شده است.
در حوزهٔ انرژی، پالایشگاه‌های نوسازی‌شده و صنایع پایین‌دستی به‌جای خام‌فروشی، محصولات پتروشیمی پیشرفته و مواد شیمیایی با ارزش افزوده تولید می‌کنند. گچساران اکنون نه فقط تولیدکنندهٔ نفت، بلکه مرکز دانش و فناوری در حوزهٔ انرژی است. نیروگاه‌های خورشیدی و بادی اطراف شهر، سهمی قابل‌توجه از برق استان‌های همجوار را تأمین می‌کنند و مشاغل جدیدی در حوزهٔ انرژی پاک ایجاد کرده‌اند. ترکیب نفت، گاز و انرژی تجدیدپذیر، گچساران را به «پایتخت انرژی جنوب ایران» تبدیل کرده است.
در کشاورزی و صنایع تبدیلی، دیگر خبری از روش‌های پرمصرف و کم‌بازده نیست. نخلستان‌ها و باغ‌های مرکبات با سیستم‌های آبیاری هوشمند و گلخانه‌های مدرن به بهره‌وری چند برابر دست یافته‌اند. کارخانه‌های فرآوری خرما، مرکبات، انجیر و گیاهان دارویی، محصولات بسته‌بندی‌شده و استانداردی تولید می‌کنند که مستقیم به بازارهای منطقه‌ای و جهانی صادر می‌شوند. نام «خرمای گچساران» و «مرکبات گچساران» اکنون به برندهای معتبر صادراتی بدل شده است.
در گردشگری، شهر با استفاده از طبیعت کوهستانی، فرهنگ عشایری و میراث تاریخی خود، مقصدی شناخته‌شده در ایران و حتی خارج از کشور شده است. اقامتگاه‌های بوم‌گردی در دل نخلستان‌ها و تپه‌ماهورها، جشنواره‌های سالانهٔ فرهنگی و گردشگری صنعتی (بازدید از موزه‌ها و تأسیسات نفتی قدیمی) رونق یافته‌اند. هزاران گردشگر برای تجربهٔ طبیعت زاگرس و آشنایی با زندگی عشایر به گچساران سفر می‌کنند و این صنعت سهمی بزرگ در اشتغال محلی دارد.
در زیرساخت و حمل‌ونقل، گچساران با جاده‌های چهارباندهٔ امن به شیراز، بوشهر و اهواز متصل است. فرودگاه توسعه‌یافتهٔ شهر پروازهای منظم داخلی و تجاری دارد و نقش مهمی در صادرات ایفا می‌کند. سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به‌راحتی به شهر دسترسی دارند و گچساران به یکی از مراکز بازرگانی جنوب کشور تبدیل شده است.
از نظر اجتماعی و انسانی، بیکاری که روزی معضل اصلی شهر بود، اکنون به سطحی پایین‌تر از میانگین ملی رسیده است. صندوق‌های اعتبارات خرد و تعاونی‌های محلی هزاران کسب‌وکار کوچک ایجاد کرده‌اند و زنان و جوانان در عرصهٔ کارآفرینی و تولید فعال شده‌اند. محلات حاشیه‌نشین بازسازی شده و خانواده‌ها از فقر ساختاری رهایی یافته‌اند. آموزش فنی و حرفه‌ای گسترده، نیروی کار ماهر تربیت کرده و دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی شهر، نقش مؤثری در توسعهٔ علمی گچساران دارند.
در محیط‌زیست، مراتع و جنگل‌های آسیب‌دیده احیا شده‌اند و طرح‌های جنگل‌کاری کمربند سبز اطراف شهر را شکل داده‌اند. رودخانه‌ها و منابع آبی تحت مدیریت علمی قرار گرفته‌اند و مصرف آب کشاورزی به‌شدت کاهش یافته است. گچساران که روزی نگران فرسایش منابع طبیعی خود بود، اکنون به الگویی از توسعهٔ پایدار و همزیستی اقتصاد و محیط‌زیست بدل شده است.
این چشم‌انداز نشان می‌دهد که گچساران در ده سال آینده نه‌تنها شهری نفتی، بلکه شهری چندبُعدی خواهد بود: قطب انرژی، مرکز کشاورزی مدرن و صنایع تبدیلی، مقصد گردشگری طبیعی و فرهنگی، و الگویی برای توسعهٔ پایدار در جنوب ایران. شهری که جوانانش به جای مهاجرت، به زادگاه خود بازمی‌گردند و مردمانش آینده‌ای روشن و امیدوارانه پیش رو دارند.