همدان
همدان شهری با پیشینه تاریخی غنی و ویژگی‌های فرهنگی و طبیعی برجسته است. جمعیت شهر در سرشماری ۲۰۱۶ حدود ۵۵۴٬۴۰۰ نفر و جمعیت کل استان حدود ۱٬۷۳۸٬۲۳۴ نفر بوده است استان همدان در سال‌های اخیر دارای یکی از پایین‌ترین نرخ‌های رشد جمعیت در کشور بود؛ متوسط رشد سالانه آن در این دوره حدود ۰.۶۴٪ بوده است، که در پایین‌ترین جایگاه قرار دارد. در سطح کشور، جمعیت افراد بالای ۶۰ سال تقریباً ۱۱.۵٪ است، و همدان نیز جزو شهرهایی با درصد بالای سالمندان محسوب می‌شود
چالش‌ها و پتانسیل‌ها
چالش اصلی استان همدان شامل رشد بسیار پایین جمعیت و تسریع سالمندی جمعیت است که فشار قابل‌توجهی بر خدمات نگهداری، درمان و حمایت اجتماعی وارد می‌کند. علاوه بر این، کسب‌وکارهای روستایی و خانگی غالباً ساختاری نیازمحور دارند، فاقد برندسازی مؤثر و شبکه‌سازی قوی. ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل شهری بر توسعه و کیفیت زندگی ساکنان تأثیر منفی می‌گذارد.
در مقابل، همدان از منابع طبیعی و معدنی غنی برخوردار است؛ شامل بزرگ‌ترین معادن گرانیت کشور و ذخیره ۸٫۵ میلیون تن لیتیوم که فرصت مناسبی برای توسعه صنایع پیشرفته فراهم می‌آورد. علاوه بر این، استان دارای حدود ۹۵۰٬۰۰۰ هکتار اراضی کشاورزی و سهم نزدیک به ۴.۸٪ از تولیدات کشاورزی کشور است. این ظرفیت کشاورزی، به‌ویژه در صورت تکیه بر فناوری‌های نوین، امکان رشد صادرات و ایجاد زنجیره ارزش را فراهم می‌کند. تمرکز بر توسعه انرژی‌های خورشیدی، کشاورزی هوشمند، برندسازی صنایع دستی و تسهیل جذب سرمایه‌گذاری میتواند استان را به مسیر توسعه پایدار هدایت کند.
در نهایت، همدان با پیشینه تاریخی، منابع طبیعی و کشاورزی قدرتمند، در کنار چالش‌هایی همچون کمبود رشد جمعیتی و سالمندی جمعیت، از فرصت‌های واقعی برای رشد اقتصادی، صنعتی و اجتماعی برخوردار است.
برنامه پیشنهادی ده‌ساله توسعه همدان
رشد صنعت مبتنی بر فرآوری منابع معدنی و اتصال به زنجیره‌های ارزش جهانی
همدان با ذخایری بالغ بر ۸.۵ میلیون تن لیتیوم شناسایی‌شده، در کنار منابع عظیم گرانیت، میتواند در دهه آینده به قطب جدید صنایع معدنی و انرژی پاک در ایران تبدیل شود. هدف این محور، عبور از خام‌فروشی و ورود به فرآوری پیشرفته و صادرات محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا است.
در بخش لیتیوم، تأسیس یک مجتمع صنعتی شامل:
-واحد خردایش و تغلیظ
-کارخانه تولید کربنات لیتیوم با ظرفیت حداقل ۳۰ هزار تن در سال
-و خط پایلوت تولید سلول باتری (مشارکتی با شرکت‌های خارجی)
نیازمند سرمایه‌گذاری تقریبی دست کم ۲۵۰ میلیون دلار است. پیشنهائ می شود به دلیل ارزش استراتژیک لیتیوم در آینده بخش اعظم سرمایه گذاری از صندوق توسعه ملی تأمین شود. این پروژه میتواند هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم در زنجیره تأمین ایجاد کند.
در حوزه گرانیت، همدان با دارا بودن یکی از مرغوب‌ترین انواع گرانیت ایران، مستعد احداث حداقل:
-۳۰ واحد سنگ‌بری صنعتی با فناوری CNC
-یک شهرک صنعتی سنگ برای فرآوری، برش، پولیش، و صادرات
-سیستم حمل‌ونقل ریلی اختصاصی برای اتصال بنادر جنوبی
توسعه این منابع میتواند با تسهیلات مشخص توسط دولت کاملا به بخش خصوصی سپرده شود.
برای تقویت اثربخشی این پروژه‌ها، پیشنهاد می‌شود یک «منطقه ویژه فناوری‌های معدنی» در حوالی کبودرآهنگ یا قروه درجزین ایجاد شود که دارای امتیازات تعرفه‌ای، انرژی یارانه‌ای، تشویق های مالیاتی ، و ناحیه آموزشی-کارگاهی مشترک با دانشگاه بوعلی‌سینا باشد.
در کنار این اقدامات، ایجاد زنجیره خدمات پشتیبان شامل لجستیک، تعمیرات صنعتی، آزمایشگاه‌های مرجع معدنی و مراکز کنترل کیفیت ضروری است. بدین ترتیب، همدان نه‌تنها در نقش یک قطب تولید مواد معدنی، بلکه به‌عنوان بازیگر منطقه‌ای در حوزه انرژی‌های نو و مصالح صادراتی تثبیت خواهد شد.
تحول کشاورزی با تکیه بر بهره‌وری و اقلیم‌پذیری
با توجه به دارا بودن نزدیک به یک میلیون هکتار اراضی کشاورزی، کشاورزی مدرن و اقلیم‌پذیر باید به ستون فقرات اقتصاد همدان تبدیل شود. توسعه گلخانه‌های هوشمند، استفاده از آبیاری تحت فشار، آموزش گسترده کشاورزان در زمینه فناوری‌های جدید، تغییر الگوی کشت به‌سوی محصولات مقاوم به خشکی، و تقویت تعاونی‌های صادرات‌محور، از اولویت‌ها خواهد بود. هدف این محور، افزایش حداقل ۵۰ درصدی بهره‌وری، ایجاد ارزش افزوده در زنجیره کشاورزی و کاهش آسیب‌پذیری در برابر تغییرات اقلیمی است.
توسعه گردشگری فرهنگی و روستایی با اصلاح فضاهای عمومی
با توجه به جاذبه‌هایی چون هگمتانه، آرامگاه بوعلی، غار علی‌صدر، و ده‌ها بافت روستایی با معماری منحصر به‌فرد، توسعه گردشگری باید بر بستر شهرسازی و توانمندسازی مردمی انجام شود. در قالب این برنامه، معابر روستایی و شهری اطراف جاذبه‌ها بازطراحی شده و شامل پیاده‌راه‌سازی، مبلمان شهری، نورپردازی و مراکز اطلاع‌رسانی خواهند شد. همزمان، برنامه حمایت از کسب‌وکارهای گردشگری‌محور، از طریق اعطای وام‌های خرد، آموزش، شبکه‌سازی و تبلیغات هدفمند اجرا می‌شود. برآورد می‌شود طی ده سال، تجهیز و توسعه زیرساخت‌های گردشگری در ۳۰ روستای هدف، به بیش از ۱۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد. همچنین پیشنهاد می شود جذب ۵۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی برای پروژه‌های برندینگ، بازاریابی جهانی و احداث تأسیسات خاص در همدان در دستور کار قرار گیرد.
ارتقای جامع شرایط زندگی سالمندان
با توجه به یکی از بالاترین نرخ‌های سالمندی در کشور در استان همدان و کاهش رشد جمعیت، طراحی یک نظام یکپارچه خدماتی و زیربنایی برای سالمندان از اولویت‌های فوری است. این برنامه شامل تأسیس مراکز بازتوانی و مراقبت در شهرستان‌ها، کلینیک‌های تخصصی طب سالمندیو بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند برای پایش سلامت است. از سوی دیگر، بخش مهمی از این تحول باید در عرصه شهرسازی و طراحی محیطی رخ دهد. معابر شهری باید برای حرکت سالمندان مناسب‌سازی شوند: پیاده‌روهای همسطح، علائم دیداری-شنیداری، مکان‌های استراحت در فواصل منظم، دسترسی آسان به وسایل حمل‌ونقل عمومی و نورپردازی استاندارد.
همزمان می‌توان با سازماندهی شبکه‌ای از خیریه‌ها، داوطلبان، و کارگران آموزش‌دیده، خدمات حمایتی رایگان یا یارانه‌ای در منازل سالمندان را در قالب طرح‌های اجتماعی سازمان‌یافته اجرا کرد.
با توجه به روند سراسری پیر شدن جمعیت ایران در دهه آینده، همدان میتواند به‌عنوان شهر پایلوت برای توسعه یک مدل «شهر دوستدار سالمند» تعریف شود. این مدل، در صورت موفقیت، قابلیت پیاده‌سازی در سایر مراکز استان و شهرهای متوسط ایران را خواهد داشت و همدان را در جایگاه یک الگوی ملی در برنامه‌ریزی شهری مبتنی بر ساختار سنی قرار می‌دهد.
چشم‌انداز همدان: الگویی برای ایران توسعه‌یافته و انسان‌محور
ده سال پس از آزادی ایران و اجرای کامل برنامه توسعه چهارگانه، همدان به شهری تبدیل شده که همزمان الگوی زندگی سالم در دوران سالمندی، قطب صنعتی معدنی نوین، و مقصدی مهم در گردشگری فرهنگی و کشاورزی پایدار است. زیرساخت‌های شهری بازطراحی شده و معابر، حمل‌ونقل، و فضاهای عمومی با نیازهای سالمندان و افراد کم‌توان سازگارند. مراکز بازتوانی، خدمات مراقبت در منزل و فناوری‌های پایش سلامت، کیفیت زندگی نسل سالمند را به‌طور چشمگیری افزایش داده‌اند. در بخش صنعت، شهرک‌های فرآوری لیتیوم و گرانیت، با صدها میلیون دلار سرمایه داخلی و خارجی، همدان را به یکی از صادرکنندگان اصلی مواد با ارزش افزوده در غرب آسیا بدل کرده‌اند. کشاورزی استان با بهره‌گیری از گلخانه‌های هوشمند و شبکه‌های صادراتی مدرن، در زنجیره تأمین غذایی کشور نقش فعال دارد. ۳۰ روستای هدف گردشگری، از ورکانه تا لالجین، به اقامتگاه‌ها و فضاهای فرهنگی-تجاری زنده و پررونق تبدیل شده‌اند. همدان دیگر نه فقط یک شهر تاریخی، بلکه یکی از پیشرفته‌ترین استان‌های توسعه‌یافته کشور است؛ همزمان انسان‌محور، تولیدمحور، و آینده‌نگر.