ایلام
شهر ایلام در دامنه‌های زاگرس و در نزدیکی مرز عراق واقع شده است. این موقعیت جغرافیایی باعث شده که ایلام همزمان با داشتن ظرفیت‌های بزرگ اقتصادی و انرژی، با چالش‌های جدی اجتماعی و توسعه‌ای نیز روبه‌رو باشد. در حالی که این شهر سال‌ها به‌عنوان یکی از نقاط محروم کشور شناخته می‌شد، موقعیت مرزی و منابع طبیعی پیرامونی آن امکان آن را فراهم می‌سازد که با برنامه‌ای روشن و ده‌ساله، از یک شهر حاشیه‌ای به کانون تجارت مرزی و انرژی غرب ایران بدل گردد.
چالش‌ها و مزیت‌ها
ایلام با مشکلات ریشه‌دار اقتصادی و اجتماعی مواجه است. بیکاری بالا و فقر ساختاری از مهم‌ترین معضلات اجتماعی شهر به شمار می‌رود و همین موضوع مهاجرت گستردهٔ جوانان را رقم زده است. آثار جنگ تحمیلی همچنان در برخی محلات و مناطق پیرامونی دیده می‌شود و زیرساخت‌های کافی برای توسعهٔ پایدار وجود ندارد. اقتصاد شهر بیش از حد به بودجه‌های دولتی وابسته است و بخش خصوصی سهمی اندک در رشد اقتصادی ایفا می‌کند؛ همین امر باعث شکنندگی ساختار اقتصادی شده است.
با این حال، ایلام ظرفیت‌های ارزشمندی دارد. وجود میدان‌های نفت و گاز در اطراف، به‌ویژه در دهلران و تنگه بیجار، امکان ایجاد صنایع پایین‌دستی و فرصت‌های شغلی فراوان را به وجود می‌آورد. نزدیکی به مرز مهران و دیگر گذرگاه‌های مرزی، شهر را به نقطه‌ای راهبردی برای صادرات محصولات کشاورزی، مصالح ساختمانی و خدمات مهندسی به عراق تبدیل می‌کند. طبیعت کوهستانی و جنگل‌های بلوط زاگرس ظرفیت کم‌نظیری برای بوم‌گردی و گردشگری کوهستانی فراهم کرده و بازار بزرگ عراق نیز به‌عنوان همسایه‌ای پرتقاضا، برای ایلام مزیتی استراتژیک به حساب می‌آید.
برنامهٔ ده‌سالهٔ توسعه و جنگ با فقر
برنامهٔ توسعهٔ ایلام باید بر دو ستون اصلی استوار شود: «مبارزه با فقر و بیکاری» و «استفادهٔ راهبردی از مرز با عراق». در ده سال آینده، هدف آن است که ایلام از شهری محروم به یکی از کانون‌های تجارت مرزی و انرژی ایران بدل شود.
در حوزهٔ انرژی، احداث واحدهای کوچک پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی در کنار میدان‌های نفت و گاز می‌تواند اشتغال گسترده‌ای ایجاد کند. بخشی از درآمد این میادین باید در صندوق توسعهٔ شهری ذخیره شود و صرف حمایت از کارآفرینان جوان، استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط گردد. این منابع باید به جای هزینه شدن در پروژه‌های سنگین و ناکارآمد دولتی، در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد تا صنایع مکمل، خدمات صنعتی و بسته‌بندی‌های صادراتی توسعه یابند.
در بخش کشاورزی و پیرامون روستایی، اصلاح الگوی کشت و گسترش گلخانه‌ها باید همراه با اعطای اعتبارات خرد به خانواده‌ها و زنان روستایی اجرا شود. این اعتبارات کوچک می‌توانند چرخهٔ فقر را بشکنند و زمینهٔ صنایع دستی، دامداری و تولیدات محلی را گسترش دهند. زمین‌های بلااستفادهٔ دولتی باید در قالب تعاونی‌های کوچک کشاورزی به جوانان تحصیل‌کرده واگذار شود. همچنین بازارچه‌های دائمی در حاشیهٔ شهر و در مرزها باید ایجاد گردد تا محصولات محلی مستقیم به عراق صادر شوند.
مرز مهران باید به کانون اصلی تجارت بدل شود. ایجاد شهرک‌های صنعتی کوچک، پایانهٔ لجستیکی مدرن و تکمیل راه‌آهن کرمانشاه–ایلام–مهران و اتصال آن به شبکهٔ ریلی عراق، صادرات را سرعت خواهد بخشید و موقعیت ایلام را در تجارت منطقه‌ای تثبیت خواهد کرد. همچنین تشکیل یک منطقهٔ آزاد کوچک مرزی با قوانین ساده‌تر گمرکی و مالیاتی، به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط اجازه خواهد داد بدون بروکراسی سنگین فعالیت کنند.
در حوزهٔ اجتماعی، بازآفرینی شهری و بهبود خدمات عمومی ضروری است. نوسازی محلات فرسوده، ارتقای مدارس و مراکز درمانی، و توجه به اشتغال زنان و جوانان باید به عنوان پایه‌های بازسازی اجتماعی در نظر گرفته شوند. گردشگری کوهستانی، بوم‌گردی و صنایع دستی نیز می‌توانند به منابع مکمل درآمدی برای خانواده‌ها تبدیل شوند و هویت فرهنگی شهر را زنده کنند.
چشم‌انداز ده‌ساله
ده سال پس از آغاز این برنامه، ایلام دیگر به‌عنوان شهری محروم شناخته نخواهد شد. بیکاری به‌شدت کاهش یافته و جوانان به جای مهاجرت، در صنایع پایین‌دستی نفت و گاز یا در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط فعالیت می‌کنند. مرز مهران و خط آهن تکمیل‌شده، ایلام را به اصلی‌ترین دروازهٔ صادراتی ایران به عراق تبدیل کرده است. کشاورزی مدرن و گلخانه‌ای جایگزین روش‌های سنتی شده و اعتبارات خرد هزاران خانواده را از فقر بیرون کشیده است. بازارچه‌های محلی و بوم‌گردی، روستاها و حاشیه‌های شهر را به مراکز فعال اقتصادی بدل کرده‌اند. ایلام در این افق ده‌ساله، شهری پویا، متنوع و متکی بر بخش خصوصی خواهد بود که در اقتصاد غرب ایران نقشی محوری ایفا می‌کند.