ایذه

ایذه

برنامه‌ی ده‌ساله‌ی توسعه‌ی شهر ایذه پس از جمهوری اسلامی

مقدمه

شهر تاریخی ایذه در استان خوزستان، با سابقه‌ای چند هزارساله و طبیعتی چشم‌نواز، اکنون در آستانه‌ی فصلی نوین از توسعه قرار دارد. پس از گذار از دوره‌ی جمهوری اسلامی و ایجاد فضای سیاسی و اقتصادی آزادتر، زمینه برای جهشی بزرگ در توسعه‌ی ایذه فراهم شده است. در این برنامه‌ی ده‌ساله، رویکردی لیبرال و علمی اتخاذ شده است؛ به این معنا که تصمیمات بر پایه‌ی دانش کارشناسی، مشارکت جامعه‌ی محلی و مبانی اقتصاد آزاد گرفته می‌شوند و از سیاست‌گذاری‌های سلیقه‌ای و ایدئولوژیک اجتناب می‌شود. هدف این برنامه ارتقای همه‌جانبه‌ی کیفیت زندگی در ایذه از طریق تمرکز بر پنج محور اصلی توسعه است. این محورها شامل احیای میراث باستانی و ایجاد جایگاهی جهانی برای فرهنگ ایذه، توسعه‌ی گردشگری فرهنگی و طبیعی، نوسازی کشاورزی و مدیریت پایدار منابع آب، تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و اتصال منطقه‌ای، و فقرزدایی و توانمندسازی اقتصادی جامعه‌ی محلی می‌باشند. در ادامه، ضمن بررسی وضعیت فعلی ایذه و چالش‌ها و ظرفیت‌های آن، هر یک از این محورهای پنج‌گانه تبیین شده و در پایان چشم‌انداز روشنی از آینده‌ی ایذه در افق ده‌ساله ارائه می‌گردد.

وضعیت فعلی: چالش‌ها و مزیت‌ها

برای تدوین هر برنامه‌ی توسعه‌ی بلندمدت، شناخت وضعیت موجود ضروری است. شهرستان ایذه علی‌رغم برخورداری از ظرفیت‌های منحصربه‌فرد طبیعی و تاریخی، با مشکلات و کاستی‌هایی نیز مواجه است که باید در طی این برنامه مرتفع شوند. در این بخش، مهم‌ترین چالش‌های کنونی و مزیت‌ها و ظرفیت‌های بالقوهی ایذه مرور می‌شود.

چالش‌ها

مزیت‌ها و ظرفیت‌ها

با توجه به موارد فوق، برنامه‌ی ده‌ساله‌ی پیش‌رو تلاش می‌کند تا با تکیه بر مزیت‌ها، بر چالش‌های موجود فائق آید. در ادامه، اقدامات پیش‌بینی‌شده در هر یک از پنج محور اصلی این برنامه تشریح می‌گردد.

محور اول: احیای میراث باستانی ایذه و ایجاد پایگاه فرهنگی جهانی

نخستین رکن این برنامه، احیا و حفاظت از میراث فرهنگی بی‌نظیر ایذه و شناساندن آن در عرصه‌ی بین‌المللی است. سنگ‌نگاره‌ها و نقش‌برجسته‌های باستانی ایذه که قدمت برخی از آن‌ها به بیش از ۲۸۰۰ سال (دوران عیلام میانه و عیلام نو) می‌رسد، شناسنامه‌ی تاریخی این منطقه هستند. در سال‌های گذشته به‌دلیل کمبود امکانات و فقدان برنامه‌ریزی، بخش‌هایی از این آثار دچار فرسایش یا آسیب شده و کمتر مورد بازدید قرار گرفته‌اند. اکنون در دوره‌ی جدید، عزم بر آن است که ایذه به یک مرکز شاخص فرهنگی و تاریخی تبدیل شود.

اقدامات کلیدی طی ده سال آینده در این محور عبارت‌اند از:

از رهگذر این اقدامات، در پایان ده سال شهر ایذه نه‌تنها دارای یک موزه و پایگاه میراث فرهنگی خواهد بود، بلکه به یکی از قطب‌های گردشگری تاریخی ایران بدل می‌شود. احیای میراث عیلامی و بختیاری، ضمن تقویت حس غرور و هویت مردم منطقه، زمینه‌ساز رونق اقتصادی از طریق جذب گردشگر و پژوهشگر از نقاط مختلف دنیا نیز خواهد بود.

محور دوم: توسعه‌ی گردشگری فرهنگی، طبیعی و بوم‌گردی

محور دوم برنامه بر شکوفاسازی ظرفیت‌های گردشگری ایذه با تاکید بر گردشگری فرهنگی (تاریخی و آیینی) و گردشگری طبیعی و بوم‌گردی است. چشم‌انداز ما این است که تا پایان ده‌سال، ایذه به یکی از مقاصد محبوب گردشگران داخلی و حتی خارجی تبدیل شود که ترکیبی از تاریخ کهن، فرهنگ غنی و مناظر طبیعی بکر را عرضه می‌کند.

برای تحقق این هدف، اقدامات زیر صورت خواهد گرفت:

با اجرای این برنامه‌ها، طی یک دهه صنعت گردشگری در ایذه رونق چشمگیری خواهد یافت. ورود گردشگران موجب ایجاد درآمد پایدار و اشتغال در منطقه می‌شود؛ از راهنمای گردشگری و راننده تا صنایع دستی‌فروشان و کشاورزان محلی همه بهره‌مند خواهند شد. مهم‌تر آن‌که تعامل فرهنگی با بازدیدکنندگان، به زنده ماندن سنت‌ها و حفاظت بیشتر از طبیعت و آثار تاریخی نیز کمک می‌کند و توسعه را در مسیر پایدار قرار می‌دهد.

محور سوم: نوسازی کشاورزی دشت ایذه با الگوی کشت نوین و آبیاری کم‌مصرف

کشاورزی ستون فقرات اقتصاد سنتی ایذه است و امنیت غذایی و معیشت بخش بزرگی از جمعیت به آن وابسته است. اما همان‌طور که اشاره شد، روش‌های فعلی کشت و آبیاری در دشت ایذه بهره‌وری پایینی دارند و در شرایط کم‌آبی پایدار نیستند. از این‌رو، محور سوم برنامه به بازسازی و مدرن‌سازی کشاورزی اختصاص یافته تا طی ده سال آینده، بخش کشاورزی ایذه متحول و پایدار گردد.

اهم راهبردها و اقدامات در این حوزه عبارت‌اند از:

با اجرای این برنامه‌ها، طی دهه‌ی آینده شاهد کشاورزی خواهیم بود که دوستدار محیط‌زیست و بهره‌ور است. مصرف آب در مزارع ایذه به ازای هر واحد محصول به میزان قابل توجهی کاهش یافته و در عوض تولید ناخالص بخش کشاورزی بالا می‌رود. کشاورزان آموزش‌دیده‌ی ایذه با تکیه بر فناوری روز، همسو با تغییرات آب‌وهوایی فعالیت می‌کنند و معیشت پایدار دارند. این تحول، معضل بیکاری پنهان در روستاها را کاهش داده و مهاجرت معکوس به مناطق روستایی را تشویق خواهد کرد؛ چرا که کشاورزی مدرنِ پردرآمد، جوانان تحصیل‌کرده را نیز جذب خود می‌نماید.

محور چهارم: توسعه‌ی زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تکمیل مسیرهای ریلی و جاده‌ای

رونق اقتصادی و اجتماعی هر منطقه‌ای در گرو وجود راه‌های ارتباطی مطمئن و سریع است. چهارمین محور برنامه‌ی توسعه‌ی ایذه، تمرکز بر جبران عقب‌ماندگی تاریخی این شهرستان در بخش زیرساخت‌های حمل‌ونقل است. هدف این است که ظرف ده سال، ایذه از یک بن‌بست جغرافیایی خارج شده و به شبکه‌ی حمل‌ونقل ملی پیوند بخورد، به‌گونه‌ای که دسترسی به آن از استان‌های همجوار و پایتخت آسان و سریع گردد.

مهم‌ترین طرح‌ها و پروژه‌های زیرساختی عبارت‌اند از:

اجرای هماهنگ این طرح‌های زیرساختی، چهره‌ی ایذه را متحول خواهد کرد. پس از یک دهه، ایذه شهری خواهد بود که جاده‌های امن و خط آهن آن را به خوزستان، لرستان، اصفهان و سراسر ایران متصل کرده است. این اتصال همه‌جانبه موجب می‌شود سرمایه‌گذاران صنعتی و گردشگران دسترسی آسان‌تری به منطقه داشته باشند و بازار محصولات محلی گسترش یابد. مردم ایذه نیز برای سفر، کار یا تحصیل دیگر احساس دورافتادگی نخواهند کرد و به راحتی به مراکز مهم دسترسی خواهند داشت. به این ترتیب، زیرساخت‌های حمل‌ونقل به عنوان پیشران سایر محورهای توسعه عمل خواهند کرد و امکان تحقق اهداف بلندپروازانه‌ی این برنامه را فراهم می‌سازند.

محور پنجم: فقرزدایی و تحول اقتصادی محلی با حمایت از کسب‌وکارهای خرد

آخرین محور برنامه مستقیماً معطوف به بهبود معیشت مردم و ریشه‌کنی فقر در منطقه‌ی ایذه است. در کنار پروژه‌های بزرگ‌تر در حوزه‌ی میراث، گردشگری، کشاورزی و زیرساخت، ضروری است که اقدامات هدفمندی برای توانمندسازی اقتصادی خانوارها و ایجاد اشتغال پایدار در مقیاس محلی صورت گیرد. رویکرد ما یک توسعه‌ی «از پایین به بالا» است که در آن جامعه‌ی محلی، کارآفرینان خرد و اقشار کم‌درآمد محور اصلی تحول اقتصادی باشند.

در این راستا برنامه‌های زیر اجرا خواهد شد:

برآیند این اقدامات طی ده سال، کاهش چشمگیر نرخ فقر و بیکاری در ایذه خواهد بود. فرصت‌های شغلی متنوعی در بخش‌های گردشگری، کشاورزی نوین، صنایع دستی و واحدهای صنعتی کوچک پدید می‌آید که جوانان بومی را مشغول به کار می‌کند. درآمد سرانه‌ی خانوارها افزایش یافته و وابستگی معیشتی به یارانه‌های دولتی یا کشاورزی معیشتی کاهش می‌یابد. در سایه‌ی این تحول اقتصادی، آسیب‌های اجتماعی ناشی از بیکاری نیز کم‌رنگ خواهد شد. جامعه‌ی ایذه‌ای پس از یک دهه، جامعه‌ای پویا، کارآفرین و امیدوار خواهد بود که بخش عمده‌ای از توسعه را با دستان خود رقم زده است.

چشم‌انداز روشن: ایذه در پایان ده‌سال

با اجرای کامل این برنامه‌ی جامع، ایذه طی ده سال آینده دستخوش دگرگونی‌های بنیادینی می‌شود که افق تازه‌ای را پیش روی مردمانش می‌گشاید. در سال پایانی این دهه، تصویری که از ایذه می‌بینیم چنین است:

ایذه اکنون شهری است که گذشته‌ی پرافتخار و آینده‌ی درخشان را توأمان در خود دارد. میراث باستانی آن ثبت جهانی شده و گردشگرانی از سراسر ایران و جهان برای دیدن سنگ‌نگاره‌های منحصر‌به‌فرد و موزه‌ی جدید ایذه به این دیار سفر می‌کنند. نام ایذه در نقشه‌ی گردشگری فرهنگی جهان می‌درخشد و پژوهشگران برای مطالعه‌ی تمدن عیلام و فرهنگ بختیاری رهسپار این شهر می‌شوند. صنایع دستی و هنر بومی منطقه که احیا شده، به عنوان سوغاتی‌های ارزشمند توسط مسافران خریداری و به گوشه‌وکنار دنیا برده می‌شود.

طبیعت و گردشگری بومگردی در ایذه رونق گرفته است؛ اقامتگاه‌های روستایی مملو از مسافرانی است که برای لذت‌بردن از مناظر دشت سوسن، جنگل‌های بلوط منگشت، تالاب‌های زلال و آبشارهای خروشان به اینجا آمده‌اند. جشنواره‌های سالانه بختیاری، صدای موسیقی و پایکوبی و رنگ لباس‌های محلی را به خیابان‌های ایذه آورده و شور زندگی را دوچندان کرده است. مردم محلی با روی گشاده از میهمانان پذیرایی می‌کنند و درآمد حاصل از گردشگری به بهبود سطح زندگی آن‌ها کمک کرده است.

در بخش کشاورزی، دشت ایذه سبزتر از همیشه است اما این سبزی حاصل آبیاری هوشمند و علمی است که قطره‌قطره‌ی آب را به ارزش افزوده تبدیل می‌کند. مزارع مدرن به‌کمک دستگاه‌های مکانیزه کشت و برداشت را انجام می‌دهند؛ محصولاتی متنوع‌تر و با کیفیت‌تر تولید می‌شود. کشاورزان به جای نگرانی از خشکسالی، با اتکا به سیستم‌های نوین آبیاری و حمایت‌های فنی، از هر فصل برداشت مطمئن‌اند. بهره‌وری آب و خاک افزایش یافته و ایذه یکی از پایلوت‌های کشاورزی پایدار در ایران شناخته می‌شود.

زیرساخت‌های حمل‌ونقل، ایذه را از انزوا خارج کرده است. جاده‌های عریض و امن، سفر به اهواز یا اصفهان را سریع و دلپذیر نموده و خط آهن، قطار مسافری و باری را به این شهر رسانده است. اکنون قطارها در ایستگاه تازه‌ساز ایذه توقف می‌کنند و مسافران را به مقاصد دور و نزدیک می‌برند. کامیون‌ها محصولات محلی را از مرکز لجستیک ایذه به بازارهای کشور حمل می‌کنند. ایذه به چهارراه ارتباطی جنوب‌غرب بدل شده و همین امر موجی از سرمایه‌گذاری و رفت‌وآمد را به همراه آورده است.

از همه مهم‌تر، وضعیت اقتصادی و اجتماعی مردم ایذه متحول شده است. نرخ بیکاری به شکل چشمگیری کاهش یافته و بسیاری از جوانان مهاجرت‌کرده به زادگاه خود بازگشته‌اند تا در فرصت‌های جدید شغلی مشارکت کنند. کسب‌وکارهای کوچک در گوشه‌وکنار شهر و روستا شکوفا شده‌اند؛ از کارگاه‌های بافت فرش و گلیم گرفته تا شرکت‌های خدمات گردشگری و واحدهای تولیدی در منطقه‌ی ویژه‌ی اقتصادی. درآمد خانوارها بالا رفته و چهره‌ی فقر در شهر و روستا کم‌رنگ شده است. مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌های محلی (به برکت فضای باز سیاسی این دوره) سبب شده پروژه‌ها با شفافیت و کارایی بیشتری انجام شوند و احساس مالکیت جمعی نسبت به دستاوردهای توسعه به وجود بیاید.

ایذه‌ی ۱۰ سال بعد، شهری است آباد، زنده و امیدبخش که در آن سنت و مدرنیته دست در دست هم پیش می‌روند. این شهر به الگویی الهام‌بخش از توسعه‌ی متوازن منطقه‌ای بدل شده است؛ الگویی که نشان می‌دهد با برنامه‌ریزی علمی، استفاده از ظرفیت‌های بومی و مشارکت آزادانه‌ی مردم، می‌توان حتی در شهری که سال‌ها مهجور مانده بود، ظرف یک دهه معجزه‌ی توسعه را محقق ساخت. مردم ایذه با سربلندی به پیشرفت‌های خود می‌نگرند و نسل جوان افق روشنی را پیش روی خود می‌بیند؛ افقی که در آن ایذه نه به عنوان شهر محروم دیروز، بلکه به عنوان گوهر درخشان زاگرس در ایران فردا شناخته می‌شود.