جهرم
جهرم، در جنوب‌شرقی استان فارس و در مسیر ارتباطی شیراز به بندرعباس واقع شده، شهری است با سابقه‌ای کهن و جایگاهی ویژه در تاریخ و جغرافیای ایران. این شهر با جمعیتی چندصدهزارنفری، در دل فلات ایران و در حاشیهٔ کوهستان و دشت، از گذشته به‌عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی کشور شناخته می‌شد. نخلستان‌های وسیع خرما، باغ‌های مرکبات، تولید انار و انجیر، و نیز گیاهان دارویی، جهرم را به شهری حاصلخیز بدل کرده بود. علاوه بر کشاورزی، وجود آثار تاریخی مانند قلعهٔ گبری و غار سنگ‌شکنان و میراث فرهنگی محلی، هویت ویژه‌ای به این شهر بخشیده است.
با این حال، در دهه‌های اخیر، خشکسالی و مدیریت ناکارآمد منابع آب، فشار سنگینی بر اقتصاد کشاورزی جهرم وارد کرده است. باغ‌ها و نخلستان‌های بسیاری خشک شده‌اند و کشاورزی سنتی دیگر قادر به پاسخ‌گویی به نیازهای معیشتی مردم نیست. مهاجرت گستردهٔ جوانان به شیراز و دیگر شهرها، بیکاری بالا و کمبود زیرساخت‌های صنعتی، جهرم را در وضعیتی نیمه‌راکد قرار داده است.
اما این شهر همچنان ظرفیت‌های بزرگی دارد. آفتاب فراوان جنوب ایران، امکان توسعهٔ نیروگاه‌های خورشیدی را فراهم می‌کند. موقعیت جغرافیایی جهرم، آن را به حلقه‌ای مهم میان مرکز کشور و خلیج فارس بدل می‌سازد. کشاورزی نوین، صنایع تبدیلی، انرژی‌های تجدیدپذیر، و گردشگری تاریخی و طبیعی، می‌توانند موتورهای محرک بازسازی و توسعهٔ جهرم در دههٔ آینده باشند.
چالش‌ها و مزیت‌ها
چالش‌ها
بحران آب و خشکسالی:
بزرگ‌ترین معضل جهرم کمبود آب است. کاهش بارندگی و افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی موجب شده بسیاری از باغ‌ها و مزارع از بین بروند. قنات‌ها و چاه‌ها در معرض خشک‌شدن هستند و ادامهٔ کشاورزی سنتی در این شرایط ناممکن است. بدون اصلاح اساسی در نظام آبیاری، آیندهٔ کشاورزی جهرم تیره خواهد بود.
وابستگی به کشاورزی سنتی:
اقتصاد جهرم هنوز عمدتاً بر خرما و مرکبات متکی است. این محصولات اغلب به‌صورت خام به بازار عرضه می‌شوند و ارزش افزودهٔ اندکی نصیب کشاورزان می‌شود. صنایع تبدیلی و بسته‌بندی کافی وجود ندارد و همین امر باعث نوسان شدید درآمد کشاورزان در مواجهه با تغییرات بازار می‌شود.
بیکاری و مهاجرت جوانان:
نبود صنایع مدرن و فرصت‌های شغلی پایدار، جوانان جهرمی را به مهاجرت به شهرهای بزرگ واداشته است. این روند علاوه بر خالی‌کردن شهر از نیروی انسانی تحصیل‌کرده، به رکود اجتماعی و فرهنگی نیز دامن زده است.
کمبود زیرساخت‌های صنعتی و حمل‌ونقل:
با وجود قرارگیری در مسیر مهم شیراز–بندرعباس، جهرم از شبکهٔ ریلی محروم است و جاده‌های آن نیازمند توسعه و ایمن‌سازی هستند. فرودگاه کوچک شهر نیز به‌ندرت پرواز دارد. نبود این زیرساخت‌ها مانع جذب سرمایه‌گذار و توسعهٔ اقتصادی شده است.
ضعف مدیریت شهری و تمرکزگرایی:
تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی اغلب در مرکز کشور انجام می‌شود و جهرم سهم اندکی از سرمایه‌گذاری‌های ملی دارد. همین تمرکزگرایی، مانع شکوفایی ظرفیت‌های محلی شده است.
مزیت‌ها
کشاورزی غنی و متنوع:
جهرم یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خرما و مرکبات ایران است. علاوه بر این، تولید انار، انجیر، گندم و گیاهان دارویی نیز ظرفیت بالایی دارد. برند «خرمای جهرم» در سراسر کشور شناخته‌شده است.
آب‌وهوای چهارفصل و زمین حاصلخیز:
با مدیریت نوین آب و تغییر الگوی کشت، می‌توان از این شرایط برای کشاورزی گلخانه‌ای و محصولات صادراتی بهره برد.
موقعیت جغرافیایی ممتاز:
جهرم در مسیر کریدور شیراز–بندرعباس قرار دارد و نزدیکی آن به خلیج فارس، امکان دسترسی سریع به بازارهای صادراتی را فراهم می‌کند.
پتانسیل انرژی خورشیدی:
تابش فراوان آفتاب در بیشتر ایام سال، جهرم را به مکانی ایده‌آل برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی بدل کرده است.
میراث تاریخی و طبیعی:
قلعهٔ گبری، غار سنگ‌شکنان (بزرگ‌ترین غار دست‌ساز جهان)، مساجد و باغ‌های سنتی جهرم ظرفیت بالایی برای گردشگری فرهنگی و طبیعی دارند.
برنامهٔ ۱۰ سالهٔ توسعهٔ جهرم
۱. مدیریت آب و کشاورزی نوین
کشاورزی جهرم که شریان اصلی اقتصاد محلی است، باید در دههٔ پیش‌رو به‌طور کامل دگرگون شود. نخستین گام، اصلاح الگوی کشت است؛ به این معنا که محصولات پرمصرف آبی مانند مرکبات سنتی باید جای خود را به محصولات کم‌آب‌بر و صادراتی بدهند. توسعهٔ کشت گلخانه‌ای و هیدروپونیک می‌تواند مصرف آب را به میزان چشمگیری کاهش دهد و بهره‌وری را چند برابر کند. در کنار آن، بازسازی قنات‌های تاریخی جهرم، که بخشی از میراث بومی و دانش آب‌رسانی ایرانی است، می‌تواند به‌عنوان منبع پایدار آبی دوباره فعال شود. دولت آینده باید با سرمایه‌گذاری اولیه، سیستم‌های آبیاری تحت فشار و هوشمند را در سراسر مزارع پیاده کند. با این اصلاحات، نخلستان‌های خرما و باغ‌های انار و انجیر نه‌تنها از خطر نابودی نجات می‌یابند بلکه به مراکز تولید صادراتی بدل می‌شوند. برند «خرمای جهرم» و «مرکبات جهرم» باید در بازارهای جهانی ثبت و معرفی شود تا جایگاه شهر در اقتصاد کشاورزی ایران تثبیت گردد.
۲. صنایع تبدیلی و صنعتی‌سازی
دههٔ آینده باید دههٔ عبور جهرم از خام‌فروشی به سمت فرآوری و صنعتی‌سازی باشد. برای این هدف، ایجاد مجتمع‌های صنایع تبدیلی ضروری است: کارخانه‌های بسته‌بندی خرما که بتوانند فرآورده‌هایی چون شیره، شکلات و نوشیدنی‌های خرمایی تولید کنند؛ واحدهای فرآوری مرکبات برای تولید آب‌میوه‌های صنعتی، اسانس و کنسانترهٔ صادراتی؛ و صنایع دارویی و آرایشی مبتنی بر گیاهان دارویی محلی. چنین مجموعه‌هایی هم ارزش افزودهٔ بالاتری ایجاد می‌کنند و هم زمینهٔ اشتغال پایدار برای جوانان را فراهم می‌سازند. در همین راستا، احداث یک شهرک صنعتی تخصصی در نزدیکی جادهٔ اصلی جهرم–شیراز–بندرعباس می‌تواند به هاب صادراتی منطقه بدل شود. این شهرک باید با حضور سرمایه‌گذاران خصوصی و تسهیلات ویژه، به مکانی برای شکل‌گیری صنایع کوچک و متوسط صادرات‌محور تبدیل گردد. بدین ترتیب، جهرم از یک شهر صرفاً کشاورزی، به شهری صنعتی-کشاورزی ارتقا خواهد یافت.
۳. انرژی‌های تجدیدپذیر
جهرم با بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال، شرایطی ایده‌آل برای توسعهٔ انرژی خورشیدی دارد. در برنامهٔ ده‌ساله، احداث نیروگاه‌های خورشیدی در حاشیهٔ شهر و روستاها، بخشی از برق استان فارس را تأمین خواهد کرد. این پروژه‌ها باید عمدتاً توسط بخش خصوصی و با سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی اجرا شوند و دولت صرفاً نقش تسهیلگر و ناظر ایفا کند. علاوه بر تأمین انرژی، نیروگاه‌های خورشیدی می‌توانند به منبع درآمد پایدار برای روستاییان و زمین‌داران محلی تبدیل شوند. در کنار آن، آموزش نیروی کار محلی در حوزهٔ انرژی‌های پاک، جهرم را به مرکز تخصصی انرژی خورشیدی در جنوب ایران بدل خواهد کرد. در پایان دهه، جهرم می‌تواند نه‌تنها برق خود، بلکه بخشی از برق شهرهای همجوار را نیز از طریق انرژی خورشیدی تأمین کند.
۴. گردشگری و میراث فرهنگی
جهرم با تاریخ کهن و جاذبه‌های طبیعی منحصر‌به‌فردش می‌تواند به مقصدی مهم برای گردشگری تاریخی و طبیعی بدل شود. قلعهٔ گبری که یادگار دوران ساسانی است باید مرمت و به‌عنوان موزهٔ تاریخ جهرم بازگشایی شود. غار سنگ‌شکنان، به‌عنوان بزرگ‌ترین غار دست‌ساز جهان، ظرفیت آن را دارد که در فهرست جاذبه‌های جهانی ثبت شود و هزاران گردشگر داخلی و خارجی را جذب کند. نخلستان‌ها و باغ‌های مرکبات نیز با ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌توانند به بخشی از صنعت گردشگری تبدیل شوند. برگزاری جشنواره‌های سالانهٔ خرما و مرکبات، جشنواره‌های فرهنگی و نمایشگاه صنایع دستی، به برندینگ فرهنگی شهر کمک می‌کند. در دههٔ پیش‌رو، گردشگری باید به یکی از پایه‌های اقتصاد جهرم بدل شود تا نه‌تنها تنوع اقتصادی ایجاد کند بلکه هویت تاریخی و فرهنگی شهر را نیز زنده نگاه دارد.
۵. اشتغال و توانمندسازی
کاهش بیکاری و ایجاد اشتغال پایدار یکی از اهداف محوری برنامهٔ توسعهٔ جهرم است. راهکار اصلی، حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط از طریق اعتبارات خرد است. این اعتبارات باید در اختیار زنان، جوانان و کارآفرینان محلی قرار گیرد تا کارگاه‌های صنایع دستی، خدمات گردشگری و واحدهای فرآوری کوچک راه‌اندازی کنند. همچنین مراکز آموزش مهارت‌های فنی و کارآفرینی باید در شهر ایجاد شوند تا نیروی کار ماهر تربیت گردد. با چنین سیاستی، یارانه‌های مصرفی جای خود را به سرمایه‌گذاری‌های مولد خواهد داد و هر خانوادهٔ جهرمی می‌تواند منبع درآمد پایداری برای خود ایجاد کند.
۶. زیرساخت‌های حمل‌ونقل
ارتقای زیرساخت‌های حمل‌ونقل برای اتصال جهرم به اقتصاد ملی و منطقه‌ای حیاتی است. جاده‌های سریع‌السیر جهرم–شیراز و جهرم–بندرعباس باید چهاربانده و ایمن شوند تا صادرات محصولات کشاورزی و صنعتی تسهیل شود. اتصال جهرم به شبکهٔ ریلی ملی از طریق خط آهن جهرم–شیراز–بندرعباس، پروژه‌ای راهبردی است که باید در دههٔ آینده محقق گردد. همچنین فرودگاه جهرم باید توسعه یابد و پروازهای منظم داخلی و منطقه‌ای برقرار شود. این زیرساخت‌ها نه‌تنها هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش می‌دهند بلکه سرمایه‌گذاران بیشتری را به شهر جذب خواهند کرد.
۷. محیط‌زیست و توسعهٔ پایدار
جهرم تنها زمانی می‌تواند توسعه‌ای پایدار داشته باشد که منابع طبیعی آن حفظ شوند. مقابله با بیابان‌زایی از طریق کاشت کمربند سبز در اطراف شهر و مدیریت پسماند و بازیافت باید بخشی از سیاست‌های شهری باشد. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در حمل‌ونقل و صنایع محلی می‌تواند آلودگی را کاهش دهد. احیای باغ‌های سنتی و تقویت پوشش گیاهی نیز علاوه بر زیبایی شهری، به بهبود کیفیت هوا کمک خواهد کرد.
چشم‌انداز ده‌ساله
ده سال پس از اجرای این برنامه، جهرم شهری خواهد بود که بحران آب آن با اصلاحات علمی مهار شده و کشاورزی‌اش از سنتی به صنعتی و گلخانه‌ای تبدیل شده است. نخلستان‌ها و باغ‌های مرکبات دوباره سبز و پرثمرند و محصولات جهرم با بسته‌بندی و برند جهانی صادر می‌شوند. کارخانه‌های فرآوری خرما و مرکبات هزاران شغل ایجاد کرده‌اند و شهرک صنعتی صادرات‌محور جهرم به هاب تولید و تجارت منطقه بدل شده است.
در همین زمان، نیروگاه‌های خورشیدی اطراف شهر برق پاک تولید می‌کنند و جهرم به عنوان قطب انرژی تجدیدپذیر جنوب ایران شناخته می‌شود. گردشگری تاریخی و طبیعی رونق گرفته و قلعهٔ گبری و غار سنگ‌شکنان در تقویم گردشگری کشور جایگاه ویژه‌ای یافته‌اند. جوانان جهرمی که سال‌ها به مهاجرت ناچار بودند، اکنون به شهر بازگشته‌اند تا در صنایع، کشاورزی نوین و گردشگری کار کنند.
جهرم در افق ده‌ساله، دیگر شهری نیمه‌راکد نخواهد بود، بلکه مرکز کشاورزی علمی، صنایع تبدیلی، انرژی خورشیدی و گردشگری فرهنگی جنوب ایران خواهد شد؛ شهری که توانسته با اتکا به علم، سرمایهٔ آزاد و میراث تاریخی خود، آینده‌ای پایدار و شکوفا بسازد.