جیرفت
توسعهٔ آینده‌نگر شهر جیرفت
جیرفت، در جنوب استان کرمان واقع است و به دلیل خاک حاصلخیز و شرایط اقلیمی منحصر به فردش به «هند کوچک» معروف شده است. این شهر در دشت سرسبزی قرار گرفته که کشاورزی گسترده و متنوعی دارد. آثاری از تمدن باستانی هزارهٔ سوم پیش از میلاد (تمدن جیرفت) در تپه‌های کندر سندل یافته شده و حکایت از قدمت هزاران ساله این سرزمین دارد. با این حال، علی‌رغم تاریخ درخشان و ظرفیت‌های طبیعی و نیروی انسانی جوان، جیرفت امروز با چالش‌های مهمی دست به گریبان است که در ادامه بررسی می‌شود.
چالش‌های فعلی
- فقر و محرومیت: جنوب کرمان (شامل جیرفت) از مناطق محروم کشور به شمار می‌رود. سال‌ها خشکسالی مکرر، مشکلات اقتصادی ملی و کمبود فرصت‌های شغلی باعث شده درصد قابل توجهی از مردم در فقر مطلق زندگی کنند. گزارش‌های رسمی حاکی است که حدود یک‌سوم مردم منطقه زیر خط فقر قرار دارند و بسیاری به فعالیت‌های غیررسمی مانند تکدی‌گری روی آورده‌اند. این فقر فراگیر زمینه‌ساز بروز آسیب‌های اجتماعی مانند بیکاری گسترده، انواع معضلات اجتماعی و احساس ناامنی شده است.
- ضعف زیرساخت‌ها: زیرساخت‌های حمل‌ونقل و خدمات عمومی در جیرفت ضعیف است. راه‌های ارتباطی امن و مناسب به سایر مناطق کمبود دارد و نگهداری برخی تاسیسات حیاتی به تعویق افتاده است. به عنوان مثال، هرچند سد جیرفت ظرفیت آب فراوانی دارد، نبود امکانات گردشگری و اقدامات ایمنی در اطراف آن مشخص است. همچنین عدم توسعه راه‌آهن یا فرودگاه کارآمد منطقه را از فعالیت‌های اقتصادی بزرگ محروم کرده است.
- مدیریت ناکارآمد آب: علی‌رغم دسترسی به رودخانه هلیل‌رود و سدهای متعدد، مدیریت منابع آبی ناکافی بوده است. برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی موجب فرونشست زمین شده و نوسازی سیستم‌های آبیاری قدیمی صورت نگرفته است. از سوی دیگر طرح‌های انتقال آب از جیرفت به مناطق دیگر، نگرانی کشاورزان را در پی داشته است؛ اعتراضات مردمی و تعلیق این طرح‌ها نشانه مخالفت با شیوه‌های جاری تخصیص آب است. عدم توجه به پاکسازی رودخانه‌ها و دره‌ها نیز با سیل‌های اخیر نشان داد که زیرساخت‌های مهار سیلاب ضعیف‌اند.
- کمبود فرصت‌های شغلی: اقتصاد جیرفت عمدتاً کشاورزی‌محور است اما بیش از حد به تولیدات خام وابسته است و صنایع جانبی و تولیدی کافی ندارد. جوانان تحصیل‌کرده یا در شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند و یا بدون کار در محل می‌مانند. طبق گزارش‌ها، بیکاری به ویژه در بخش‌های روستایی و میان فارغ‌التحصیلان جوان بالا بوده است. فقدان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تأخیر در ایجاد منطقه‌های ویژه اقتصادی باعث شده بهره‌وری پایین منابع منطقه نتواند اشتغال پایدار فراهم کند.
ظرفیت‌های جیرفت
- کشاورزی گسترده: دشت‌های جیرفت یکی از مستعدترین نواحی کرمان برای کشاورزی است. مرکبات فراوان (به‌ویژه نارنگی و پرتقال)، نخلستان‌های خرما، و کشت محصولات خارج از فصل (مانند توت‌فرنگی، سبزیجات گلخانه‌ای و صیفی‌جات) از بارزترین تولیدات این منطقه‌اند. این متنوع بودن محصولات نشان می‌دهد که با روش‌های نوین آبیاری و بذرهای جدید می‌توان برداشت و بازده را چند برابر کرد.
- میراث باستانی و گردشگری فرهنگی: آثار تمدن جیرفت در تپه‌های کندر سندل و «شهر قدیم جیرفت (دقیانوس)» فرصت منحصر به فردی برای جذب گردشگران ملی و بین‌المللی فراهم کرده است. موزه باستان‌شناسی جیرفت و سایر موزه‌های محلی ظرفیت معرفی این تاریخ غنی را دارند. علاوه بر آن، مناطق کوهستانی اطراف (قله‌های آلم‌شاه و سرمشک) و جاذبه‌های طبیعی مانند آبشار دلفارد و ییلاق اسفندقه، پتانسیل گردشگری طبیعی را تقویت می‌کنند.
- موقعیت جغرافیایی: جیرفت در دالان جنوب کرمان قرار گرفته و از نظر جغرافیایی به راه‌های اصلی استان و حتی محورهای ترانزیتی جنوب کشور دسترسی دارد. نزدیکی به بندرهای جنوبی مانند بندرعباس و قرارگیری در مسیرهای جنوبی-شمالی، امکان پیوند با بازارهای داخلی و صادراتی را فراهم می‌آورد. این مکان‌یابی استراتژیک می‌تواند مزیتی برای توسعه زنجیره‌های صادرات محصولات کشاورزی و گردشگری باشد.
- نیروی انسانی جوان: جمعیت جیرفت ترکیبی از مردمان مستعد و جوان است. تجربیات تاریخی این منطقه نشان داده مردم جیرفت در تولید و کشاورزی سابقه‌ای طولانی دارند. جوانان بسیاری در این منطقه زندگی می‌کنند که با آموزش و مهارت‌آموزی مناسب می‌توانند نیروی کار شایسته‌ای برای صنایع و خدمات آینده باشند. بالفعل این نیروی انسانی جوان به شرط وجود شغل و آموزش‌های تخصصی، موتور محرکه توسعه پایدار منطقه خواهد بود.
برنامه توسعه ده‌ساله (با رویکرد لیبرال)
برای مهار چالش‌ها و بهره‌برداری از ظرفیت‌ها، برنامه‌ای ده‌ساله با رویکرد بازار آزاد تدوین می‌شود که محورهای اصلی آن به شرح زیر است:
- توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل: ساخت و بهسازی راه‌های اصلی و فرعی جیرفت برای اتصال به شبکه سراسری جاده‌ای (به ویژه محور کرمان-جیرفت و مسیرهای منتهی به بنادر جنوبی) در دستور کار قرار می‌گیرد. ارتقای ایمنی جاده‌ها و تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام ریلی یا احداث فرودگاه منطقه‌ای با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و مشارکت دولت می‌تواند دسترسی به بازارها و گردشگر را تسهیل کند.
- نوآوری در کشاورزی: اجرای طرح‌های آب‌رسانی تحت فشار (قطره‌ای، بارانی مدرن) و بازسازی نظام‌های آبیاری سنتی موجب صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش عملکرد خواهد شد. ترویج کشت متراکم خارج از فصل (گلخانه‌ها و سردخانه‌ها) و معرفی ارقام کم‌آب‌بر جدید، ضمن کاهش اتلاف منابع، تولید اقتصادی را گسترش می‌دهد. ایجاد مراکز تحقیقات کشاورزی و توسعه گلخانه‌های آموزشی می‌تواند انتقال فناوری به کشاورزان را تسهیل کند.
- صنایع تبدیلی و بسته‌بندی: سرمایه‌گذاری در کارخانه‌های فرآوری مرکبات، خرما، میوه و سبزیجات (برای تولید کنسرو، آبمیوه، مربا و محصولات خشکبار) با هدف افزودن ارزش به محصولات کشاورزی، مهم است. این صنایع نه تنها اشتغال‌زایی می‌کنند، بلکه با صادرات محصولات بسته‌بندی شده، ارزآوری را افزایش می‌دهند. این امر باید از طریق تشویق سرمایه‌گذاران خصوصی (از طریق مشوق‌های مالیاتی و اعطای اراضی صنعتی) پیگیری شود.
- توسعه گردشگری فرهنگی و طبیعی: ارتقای امکانات گردشگری شامل ایجاد هتل‌ها، مهمان‌سراها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی در نقاط دیدنی (مانند تپه‌های باستانی، آبشار دلفارد و باغ‌های مرکبات) ضروری است. ایجاد کانون‌های راهنمایان محلی، بسته‌های تور فرهنگی و تبلیغات هدفمند در رسانه‌ها به همراه بهبود زیرساخت‌هایی نظیر جاده‌های دسترسی و سرویس‌های شهری سبب جذب بیشتر گردشگر خواهد شد. برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و معرفی صنایع‌دستی منطقه نیز به جذب بازدیدکننده و تولید درآمد کمک می‌کند.
- تقویت آموزش و بهداشت: افزایش ظرفیت مدارس، دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای یا کشاورزی محلی و برنامه‌های مهارتی (بویژه در حوزه کشاورزی پیشرفته و صنایع تبدیلی) تضمین‌کننده تربیت نیروی انسانی متخصص است. همچنین ارتقای کیفیت مراکز درمانی و تجهیزات پزشکی در شهرستان، پوشش بیمه همگانی و برنامه‌های سلامت روستایی و شهری از اهمیت بالایی برخوردار است تا نیروی کار سالم و توانمند باقی بماند.
- توانمندسازی زنان و جوانان: تمرکز بر آموزش مهارت‌های کارآفرینی، ارائه تسهیلات مالی و اعتباری (مانند طرح‌های کارورزی یا وام‌های خرد) برای کسب‌وکارهای خرد زنان و جوانان، سبب مشارکت فعال‌تر این اقشار در اقتصاد می‌شود. ایجاد شبکه‌های حمایتی زنانِ توانمند (به سرپرستی جیرفت) و سامان‌دهی برنامه‌هایی برای مشارکت اجتماعی و اقتصادی زنان، زمینه دستیابی به برابری جنسیتی را فراهم می‌آورد. به موازات آن، برنامه‌های مشاوره شغلی و تأسیس مرکز کارآفرینی دانشگاهی برای جوانان تحصیل‌کرده اجرا می‌شود.
چشم‌انداز آینده
با اجرای منسجم برنامه‌های فوق، در پایان یک دهه، جیرفت شهری توسعه‌یافته و پیشرفته خواهد بود. این شهر به شبکه‌های حمل‌ونقل داخلی و خارجی متصل است و محصولات کشاورزی آن (مانند مرکبات و خرما) به صورت فراوری‌شده و با بسته‌بندی مدرن روانه بازارهای داخلی و صادراتی می‌شود. اقتصاد جیرفت پویا و متنوع شده و براساس اصول پایداری اداره می‌شود؛ منابع آب در مصرف‌های کشاورزی و صنعتی با فناوری نوین مدیریت و دوباره چرخه می‌شوند. در این چشم‌انداز، نرخ بیکاری بسیار کاهش یافته و جوانان نقش فعالی در کسب‌وکارها و صنایع دارد. زنان در مدیریت محلی و کسب و کار حضور پررنگ دارند و بهره‌مندی از آموزش و بهداشت افزایش یافته است. بدین ترتیب جیرفت به نماد توسعه پایدار جنوب کرمان تبدیل می‌شود؛ شهری که با تکیه بر مزیت‌های طبیعی و انسانی خود، در اقتصاد ملی و منطقه‌ای نقشی موثر و ماندگار ایفا می‌کند.
Sources