کرج

آیندهٔ توسعهٔ شهر کرج در دوران پس از جمهوری اسلامی

مقدمه

شهر کرج به عنوان مرکز استان البرز، در ۳۶ کیلومتری غرب تهران و دامنهٔ جنوبی رشته‌کوه البرز واقع شده است. این شهر در گذشته جمعیتی اندک و محیطی سرسبز داشت، اما طی دهه‌های اخیر با موج مهاجرت از سراسر ایران مواجه شده و رشد جمعیتی بی‌سابقه‌ای را تجربه کرده است بر پایه سرشماری ۱۳۹۵، جمعیت کرج حدود ۱٫۶ میلیون نفر (و نزدیک به ۲ میلیون با احتساب حومه) بوده که کرج را به چهارمین شهر پرجمعیت ایران بدل کرده است. نرخ رشد جمعیت سالانه کرج حدود ۴٫۷٪ گزارش شده که از همه شهرهای کشور بالاتر بوده است. این انفجار جمعیت عمدتاً به خاطر نزدیکی به تهران و فرصت‌های اقتصادی آن رخ داده است، به‌طوری که بسیاری از مردم از نقاط مختلف به کرج مهاجرت کرده‌اند. موقعیت جغرافیایی مناسب کرج در میانه شاهراه‌های ارتباطی و فضای نسبتاً باز آن، شرایط جذب جمعیت را تسهیل کرده است. اما این رشد شتابان بدون برنامه‌ریزی کافی، فشار شدیدی بر زیرساخت‌های شهری کرج وارد کرده و پیامدهای منفی در پی داشته است. اکنون که افق جدیدی در دوران پس از جمهوری اسلامی پیش‌روی ایران قرار دارد، ضرورت بازنگری جدی در توسعه کرج احساس می‌شود تا این شهر از یک حاشیه متراکم پایتخت، به یک شهر مستقل و متوازن تبدیل گردد.

چالش‌ها و مزیت‌ها

چالش‌ها

مزیت‌ها

برنامهٔ ده‌سالهٔ توسعه

برای آن‌که کرج بتواند از وضعیت کنونی (شهری متراکم، آلوده و وابسته) به چشم‌انداز مطلوب خود (شهری پاک، متوازن، صنعتی و مستقل) برسد، یک برنامه جامع ۱۰ ساله باید تدوین و اجرا شود. این برنامه می‌بایست طیف وسیعی از اقدامات را در حوزه‌های جمعیتی، اقتصادی، زیربنایی، زیست‌محیطی و هویتی در بر گیرد. در دوران پساجمهوری اسلامی، انتظار می‌رود رویکردهای تازه‌ای در مدیریت کشور حاکم شود که امکان اجرای سیاست‌های جسورانه و اصلاحی را در سطح ملی فراهم می‌سازد. در چنین فضایی، برنامه ده‌ساله توسعه کرج می‌تواند با پشتوانه اراده سیاسی و مشارکت مردمی، راهگشای حل مشکلات انباشته‌شده و بهره‌گیری از مزیت‌های یادشده باشد. محورهای اصلی این برنامه پیشنهادی به شرح زیر است:

چشم‌انداز ده‌ساله

با اجرای برنامه‌های یادشده، کرج در پایان ده سال می‌تواند چهره‌ای کاملاً متفاوت و بهبود‌یافته داشته باشد. جمعیت شهر در یک تعادل نسبی قرار گرفته و از رشد لجام‌گسیخته آن کاسته شده است؛ حتی احتمالاً بخشی از جمعیت مازاد به دیگر شهرها مهاجرت کرده و بار اکولوژیک کرج سبک‌تر شده است. در نتیجه این کاهش فشار، بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی تخفیف یافته‌اند. کرج ده سال آینده شهری خواهد بود پاک‌تر و سبزتر؛ آلودگی هوا به مدد گسترش حمل‌ونقل عمومی پاک و افزایش فضای سبز کاهش یافته و روزهای ناسالم هوا به حداقل رسیده است. کمربند سبز اطراف شهر تکمیل شده و پارک‌ها و بوستان‌های متعددی در دل محلات خودنمایی می‌کنند. سرانه فضای سبز شاید به مرز ۲۰ متر مربع رسیده باشد که فراتر از استاندارد کشور است.

از منظر زیرساختی، کرج شهری نوسازی‌شده خواهد بود. بسیاری از بافت‌های فرسوده جای خود را به مجتمع‌های مسکونی ایمن و مجهز داده‌اند. پروژه‌های مسکن میان‌درآمدی نه تنها نیاز خانه‌دار شدن اقشار گسترده‌ای را تامین کرده، بلکه به زیباسازی سیمای شهر نیز کمک کرده‌اند. ساختمان‌های بلندمرتبه بی‌ضابطه مهار شده و توسعه شهری طبق طرح جامع پیش رفته است. خیابان‌ها و بزرگراه‌های شهر پس از سال‌ها تعمیر و توسعه، اکنون کشش ترافیکی بهتری دارند و گره‌های ترافیکی درون‌شهری روان‌تر شده یا از بین رفته است.

کرج ۱۴۱۵ هجری خورشیدی (ده سال بعد) قطب صنعتی و اشتغال خواهد بود. کارخانه‌های خاموش دوباره دودکش‌هایشان فعال است و هزاران کارگر و مهندس در شهرک‌های صنعتی کرج مشغول به‌کارند. تولید و صادرات از این منطقه رونق گرفته و نام کرج به عنوان یکی از کانون‌های فناوری دارویی، غذایی و بسته‌بندی کشور شناخته می‌شود. نرخ بیکاری در شهر کاهش یافته چون فرصت‌های شغلی در خود کرج فراوان‌تر شده است. همین امر باعث کاهش مهاجرت روزانه به تهران نیز شده و بسیاری اکنون محل کار و زندگیشان یکی شده است.

از جنبه ارتباطات، کرج شهری متصل و محور است. سیستم متروی شهری کرج افتتاح شده و جابه‌جایی داخلی را آسان کرده است. خط سریع‌السیر تهران-کرج به بهره‌برداری کامل رسیده و قطارهای مدرن ظرف دقایقی این مسیر را طی می‌کنند. آزادراه کنارگذر شمالی و کمربندی جنوبی، ترافیک ملی را به بیرون شهر منتقل کرده‌اندو ساکنان کرج نفس راحتی از ترافیک کشیده‌اند. ترمینال بزرگ کرج فعال است و هر روز مسافران زیادی بدون نیاز به عزیمت به تهران، از همان‌جا رهسپار مقاصد دور و نزدیک می‌شوند. کرج دیگر معبر آزادراه تهران-قزوین نیست که ترافیک کل کشور را به دوش بکشد، بلکه خود گره حیاتی شبکه حمل‌ونقل است با زیرساخت‌هایی که این بار سنگین را به دوش می‌کشند.

در نهایت، کرج در افق ده‌ساله به شهری مستقل با هویت برجسته بدل گردیده است. این شهر دیگر حاشیه تهران محسوب نمی‌شود، بلکه با نقش‌آفرینی در توزیع جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی، جایگاه ملی خود را تثبیت کرده است. کرج در کنار تهران، مشهد، اصفهان و سایر کلان‌شهرها به عنوان یکی از قطب‌های توسعه ایران مطرح است. ترکیب جمعیتی متنوع آن به فرصت تبدیل شده و کرج نماد زندگی مسالمت‌آمیز اقوام مختلف ایرانی است. برخورداری از مدیریت یکپارچه و برنامه‌ریزی‌شده در این دهه، کیفیت زندگی در کرج را ارتقا بخشیده؛ شهر پاکیزه‌تر، ایمن‌تر و پربارتر است و ساکنان آن از خدمات آموزشی، درمانی، تفریحی و فرهنگی مناسبی برخوردارند. خروج از سایه تهران محقق شده و کرج هم‌اکنون سهم خود را در اقتصاد ملی و تعادل‌بخشی جمعیتی کشور ایفا می‌کند. این چشم‌انداز امیدوارکننده، دور از دسترس نخواهد بود اگر اراده و نقشه راهی که ترسیم شد، با حمایت مردمی و مدیریتی کارآمد به اجرا درآید. کرج آینده، شهری خواهد بود که گذشته پرفراز و نشیب خود را پشت سر گذاشته و با تکیه بر ظرفیت‌هایش، به شکوفایی و بالندگی رسیده است.