کرمان
شهر کرمان، مرکز استان پهناور کرمان، در جنوب‌شرق ایران واقع شده و یکی از تاریخی‌ترین و صنعتی‌ترین شهرهای کشور به‌شمار می‌رود. این شهر با جمعیتی حدود 700 هزار نفر، در مجاورت کویر لوت قرار دارد و نقش مهمی در اتصال مناطق مرکزی به جنوب‌شرق ایران ایفا می‌کند. کرمان از نظر اقتصادی به معادن عظیم مس و سنگ‌آهن، باغات پسته، و صنایع دستی مانند قالی شهرت دارد. موقعیت جغرافیایی، منابع طبیعی غنی، و سابقه تاریخی چند هزار ساله، کرمان را به شهری با ظرفیت‌های استراتژیک در ایران آینده تبدیل می‌کند.
چالش ها و فرصت ها
۱. چالش‌ها
۱.۱. بحران آب و اقلیم خشک
کرمان در قلب منطقه‌ای خشک و نیمه‌بیابانی واقع شده و به‌شدت با کاهش بارندگی و افت سطح آب‌های زیرزمینی روبه‌روست. کشاورزی سنتی و صنعتی شهر – به‌ویژه در حوزه پسته و مرکبات – در معرض تهدید دائمی خشکسالی قرار دارد.
۱.۲. آلودگی زیست‌محیطی ناشی از صنایع معدنی
وجود معادن عظیم مس در سرچشمه، سنگ‌آهن در گل‌گهر سیرجان و زغال‌سنگ در زرند باعث شده آلودگی هوا، تخریب منابع طبیعی و مصرف بالای انرژی به بحران‌هایی جدی بدل شوند، بدون آن‌که منافع این منابع به‌صورت عادلانه در شهر بازتوزیع شده باشد.
۱.۳. خام‌فروشی و فقر ارزش‌افزوده
اقتصاد کرمان هنوز به‌طور عمده بر استخراج و صادرات مواد خام معدنی و کشاورزی متکی است. نبود زنجیره‌های ارزش و فناوری‌محور در صنعت، فرصت‌های اقتصادی را محدود و اشتغال پایدار را دشوار کرده است.
۱.۴. بیکاری و مهاجرت نیروهای جوان
نرخ بیکاری در میان جوانان تحصیل‌کرده کرمان بالاست، و بسیاری از آنان برای کار یا تحصیل به استان‌های دیگر یا خارج از کشور مهاجرت می‌کنند. نبود محیط مناسب برای نوآوری، سرمایه‌گذاری و زندگی مدرن، چرخه‌ای از رکود و فرار مغزها ایجاد کرده است.
۱.۵. ضعف در حمل‌ونقل و زیرساخت‌های پیوندی
با وجود موقعیت جغرافیایی مرکزی کرمان در جنوب‌شرق، زیرساخت‌های حمل‌ونقل (مانند قطار پرسرعت، حمل‌ونقل ترکیبی، فرودگاه بین‌المللی و شبکه متصل به بنادر) ناکافی و عقب‌مانده‌اند. این مسئله بهره‌برداری از ظرفیت ترانزیتی شهر را محدود کرده است.
۲. فرصت‌ها
۲.۱. قطب انرژی تجدیدپذیر کشور
کرمان با بیش از 300 روز آفتابی در سال، یکی از مناسب‌ترین مناطق ایران برای توسعه انرژی خورشیدی و همچنین انرژی بادی در دشت‌های شرق استان است. این ظرفیت می‌تواند کرمان را به پایگاه ملی تولید انرژی پاک بدل کند.
۲.۲. ثروت معدنی عظیم
وجود بزرگ‌ترین ذخایر مس در سرچشمه، معادن آهن و لیتیوم، کرمان را به یک استان معدنی راهبردی تبدیل کرده است. با سرمایه‌گذاری در فرآوری و تکنولوژی، می‌توان کرمان را به قطب صنایع پیشرفته مرتبط با انرژی و باتری‌سازی در ایران آزاد تبدیل کرد.
۲.۳. پسته و گیاهان دارویی؛ صادرات هوشمند
باغات پسته‌ی کرمان از بزرگ‌ترین منابع تولید پسته در جهان هستند. همچنین آب‌وهوای خاص منطقه امکان پرورش گیاهان دارویی ارزشمند را فراهم کرده است. ایجاد برند ملی و شبکه صادرات این محصولات، می‌تواند سهم بزرگی از بازار جهانی را در اختیار ایران قرار دهد.
۲.۴. موقعیت استراتژیک و ترانزیتی
کرمان در مسیر راه‌آهن سراسری شرق–غرب و شمال–جنوب قرار دارد. با اتصال مؤثر به بندر جاسک ،مشهد، یزد ،زاهدان و شیراز، می‌توان آن را به مرکزی صادراتی در جنوب شرق کشور تبدیل کرد.
۲.۵. تاریخ، فرهنگ و گردشگری کویری
از ارگ تاریخی بم گرفته تا گنبد جبلیه و باغ شازده ماهان، کرمان ظرفیت تبدیل‌شدن به یکی از سه قطب برتر گردشگری فرهنگی–تاریخی کشور را دارد. همچنین پتانسیل بالای کویرنوردی و اکوتوریسم می‌تواند فصل جدیدی در توسعه اقتصادی منطقه باز کند.
برنامه ده‌ساله توسعه کرمان پس از بازگشت حاکمیت ملی
۱. اقتصاد آزاد و میدان دادن به بخش خصوصی
کرمان با اصلاح قوانین سرمایه‌گذاری، حذف انحصارات رانتی، و ایجاد دفاتر خدماتی شفاف، به یکی از نخستین استان‌هایی تبدیل می‌شود که بستر سرمایه‌گذاری آزاد داخلی و خارجی را فراهم می‌کند. هدف:
- جذب یک ملیارد دلار سرمایه طی یک دهه
- ایجاد ۵۰ هزار شغل پایدار
۲. شهرسازی مدرن با هویت ایرانی
تمام پروژه‌های شهری جدید با تلفیق معماری سنتی کرمان، ساختار باغ‌شهر، و فناوری مدرن طراحی می‌شوند. این الگوی شهرسازی نه‌تنها کیفیت زندگی را بالا می‌برد، بلکه کرمان را به قطب گردشگری معماری کویری بدل می‌کند.
هدف:
- استفاده از معماری ایرانی در ۷۰٪ پروژه‌های بزرگ شهری
- بازآفرینی بافت تاریخی با هدف جذب گردشگر
۳. اتصال کرمان به دریا و کشور
زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای کرمان به‌طور کامل نوسازی شده و شهر به سه محور راهبردی متصل می‌شود:
- بندر جاسک (برای صادرات به خلیج فارس و هند)
- زاهدان و چابهار (برای تجارت با آسیای میانه)
- یزد و شیراز (برای پیوند با مرکز کشور)
همچنین فرودگاه کرمان با پروازهای بین‌المللی به هاب جنوب‌شرق ایران تبدیل می‌شود.
هدف:
- ۵ مسیر پروازی خارجی
- سهم ۳۰٪ بیشتر کرمان در صادرات غیرنفتی کشور
۴. سرمایه‌گذاری در گردشگری و میراث
با آزادسازی فضای فرهنگی و تقویت امنیت، کرمان به قطب گردشگری کویر، تاریخ و بوم‌گردی بدل می‌شود.
مرمت کامل ارگ بم و باغ شازده
توسعه اقامتگاه‌های سنتی و جشنواره‌های بین‌المللی
هدف:
۲ برابر شدن تعداد گردشگران داخلی
رسیدن به ۱۵ هزار گردشگر خارجی در سال
ایجاد ۲۰ هزار شغل مستقیم در گردشگری
۵. پایان خام‌فروشی؛ صنعتی‌سازی استان
کرمان با ایجاد شهرک‌های صنعتی معدنی و سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای غربی و منطقه، به مرکز فرآوری مس، آهن و لیتیوم تبدیل می‌شود.
صادرات باتری و سیم مسی به جای سنگ خام
حمایت از صنایع دانش‌بنیان معدنی
هدف:
راه‌اندازی ۳ مجتمع صنعتی جدید
افزایش ۵۰٪ سهم محصولات فرآوری‌شده در صادرات معدنی کرمان
چشم‌انداز کرمان در پایان ده سال نخست بازسازی ملی
در چنین روزی، ده سال پس از بازگشت حاکمیت ملی به ایران، شهر کرمان به یکی از ستون‌های توسعه‌یافته و راهبردی کشور بدل شده است؛ شهری که گذشته‌ی تاریخی خود را به زیربنایی برای آینده‌ای مدرن و پویا تبدیل کرده است.
- اقتصاد کرمان بر پایه مشارکت گسترده بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری خارجی بازسازی شده، و با جذب بیش از ۹۰ هزار میلیارد تومان سرمایه، بیش از ۵۰ هزار شغل پایدار ایجاد کرده است.
- با توسعه معماری ایرانی–اسلامی در پروژه‌های جدید شهری، چهره‌ی کرمان تلفیقی از هویت تاریخی و شهرسازی هوشمند است. بافت‌های فرسوده نوسازی شده‌اند و محله‌های جدید با الهام از باغ‌شهرهای سنتی ساخته شده‌اند.
- فرودگاه بین‌المللی کرمان با پروازهای مستقیم به دوبی، استانبول، دهلی، دوحه و فرانکفورت، شهر را به یکی از پنج گره هوایی کلیدی کشور تبدیل کرده است. کرمان همچنین از طریق خطوط ریلی و جاده‌ای به بندر جاسک، چابهار، یزد و شیراز متصل است و نقش کانونی در صادرات، ترانزیت و بازرگانی منطقه‌ای دارد.
- با احیای کامل ارگ بم، باغ شازده، کلوت‌های شهداد، بازار گنجعلی‌خان و روستاهای کویری، کرمان سالانه میزبان ۱۵ هزار گردشگر خارجی و بیش از ۴ میلیون گردشگر داخلی است. درآمد گردشگری به یکی از منابع اصلی اشتغال و رشد اقتصادی تبدیل شده است.
- منابع معدنی کرمان دیگر خام‌فروشی نمی‌شوند؛ بلکه با ایجاد مجتمع‌های فرآوری مس، لیتیوم و آهن، این شهر به قطب تولید باتری، سیم و محصولات فولادی در خاورمیانه تبدیل شده است. سهم محصولات فرآوری‌شده از صادرات معدنی استان، بیش از ۵۰٪ شده است.
- شاخص‌های کلیدی توسعه از جمله نرخ بیکاری زیر ۸٪، رشد سالانه پایدار اقتصادی، افزایش درآمد خانوارها، کاهش مهاجرت جوانان و ارتقای خدمات شهری نشان می‌دهند که کرمان نه‌فقط بازسازی، بلکه بازآفرینی شده است.