رفسنجان
رفسنجان در شمال‌غرب استان کرمان، همواره به‌عنوان یکی از کانون‌های مهم کشاورزی و معدنی ایران شناخته شده است. جایگاه آن به‌عنوان پایتخت پسته و همچنین نزدیکی به مجتمع عظیم مس سرچشمه، باعث شده که این شهر در اقتصاد ملی نقش ویژه‌ای ایفا کند. ترکیب ظرفیت‌های کشاورزی، معدنی و دانشگاهی، همراه با موقعیت جغرافیایی آن در مسیر ارتباطی کرمان، سیرجان و بندرعباس، فرصت‌های مهمی برای توسعهٔ متوازن و پایدار فراهم کرده است.
چالش‌ها و مزیت‌ها
رفسنجان با وجود این ظرفیت‌ها با مشکلاتی بنیادین روبه‌رو است. مهم‌ترین چالش آن بحران آب و فرونشست زمین است که دهه‌ها برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و استفاده از روش‌های سنتی آبیاری باغ‌های پسته آن را تشدید کرده است. اتکای شدید به محصول پسته، این شهر را در برابر تغییرات اقلیمی و نوسانات بازار جهانی آسیب‌پذیر ساخته و خام‌فروشی مس نیز فرصت‌های ارزش‌آفرینی در صنایع پایین‌دستی را از بین برده است. در کنار این مشکلات، ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انرژی و همچنین فرسودگی بخشی از بافت شهری، مسیر توسعه را دشوارتر کرده است.
اما در سوی دیگر، رفسنجان مزیت‌هایی دارد که آن را در موقعیتی منحصر به‌فرد قرار می‌دهد. پستهٔ رفسنجان برندی جهانی است و شبکه‌ای گسترده از تولید و تجارت را به همراه دارد. وجود بزرگ‌ترین مجتمع مس کشور در نزدیکی شهر ظرفیت صنعتی کم‌نظیری ایجاد کرده است. علاوه بر این، موقعیت جغرافیایی رفسنجان در کریدور مرکزی کرمان و دسترسی بالقوه به سواحل مکران و بندر جاسک، آن را به نقطه‌ای راهبردی برای تجارت داخلی و خارجی بدل می‌کند. میراث فرهنگی و معماری خشتی، همچون خانهٔ حاج‌آقا علی و یخدان‌های تاریخی، زمینهٔ توسعهٔ گردشگری را فراهم کرده و دانشگاه‌ها و مراکز علمی رفسنجان نیز می‌توانند پیوند میان دانش و صنعت را تقویت کنند.
برنامهٔ ده‌سالهٔ توسعه
برنامهٔ پیشنهادی برای رفسنجان بر محور سه اصل طراحی می‌شود: مدیریت پایدار منابع آب، ارتقای ارزش افزودهٔ اقتصادی، و گسترش صادرات از طریق اتصال به شبکه‌های ملی و بین‌المللی. در گام نخست، اصلاح الگوی مصرف آب در کشاورزی باید به‌عنوان ستون اصلی قرار گیرد. توسعهٔ آبیاری نوین، احیای قنوات، ایجاد نظام حقابه و مدیریت شفاف منابع آب، و جایگزینی بخشی از باغات با ارقام کم‌مصرف، راهی است برای مهار بحران و کاهش سرعت فرونشست. هم‌زمان باید یک زنجیرهٔ ارزش افزودهٔ کامل برای پسته شکل بگیرد؛ زنجیره‌ای که تنها به فروش محصول خام بسنده نکند، بلکه فرآوری، بسته‌بندی مدرن و برند‌سازی جهانی را به مرکز توجه بیاورد. ایجاد یک برند بین‌المللی با هویت «پستهٔ رفسنجان» و بهره‌برداری از محصولات جانبی همچون پوست و ضایعات، می‌تواند ارزش افزودهٔ چشمگیری ایجاد کند.
در کنار کشاورزی، صنایع پایین‌دستی مس باید به‌عنوان موتور دوم اقتصاد رفسنجان عمل کنند. ایجاد منطقهٔ ویژهٔ صنایع مس در محور رفسنجان–سرچشمه، جذب سرمایه‌گذاری برای تولید کابل، آلیاژ و قطعات صنعتی، و توسعهٔ فناوری‌های بازیافت پسماند معدنی، به تدریج این شهر را به قطب صنایع فلزی در جنوب‌شرق کشور بدل خواهد کرد. تکمیل این چرخه بدون توسعهٔ زیرساخت‌های حمل‌ونقل ممکن نیست. به همین دلیل، برنامهٔ ده‌ساله شامل ارتقای جادهٔ رفسنجان–کرمان–سیرجان، ایجاد پایانهٔ کانتینری و خشک‌بندر، و اتصال ریلی رفسنجان به مسیر بندرعباس و بندر جاسک است. این اتصال ریلی، رفسنجان را از یک شهر کشاورزی–معدنی به یکی از گره‌های اصلی ترانزیت و صادرات کشور تبدیل خواهد کرد.
در حوزهٔ اجتماعی و فرهنگی، مرمت بناهای تاریخی، ایجاد رویدادهایی چون فستیوال پسته و توسعهٔ گردشگری کویری، می‌تواند هویت شهری را زنده کند و منابع درآمدی تازه‌ای بیافریند. همچنین پیوند میان دانشگاه ولی‌عصر و علوم پزشکی رفسنجان با صنعت، زمینهٔ شکل‌گیری مراکز نوآوری در کشاورزی نوین، صنایع غذایی و مواد پیشرفته را فراهم خواهد ساخت. این روند با ایجاد صندوق توسعهٔ شهری و مشارکت بخش خصوصی و ایرانیان خارج از کشور پشتیبانی مالی خواهد شد.
چشم‌انداز ده‌ساله
ده سال پس از اجرای این برنامه، رفسنجان شهری خواهد بود که بحران آب آن مهار شده و فرونشست زمین به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است. باغات پسته با آبیاری نوین اداره می‌شوند و بخش بزرگی از محصولات نه به شکل خام، بلکه به صورت فرآوری‌شده و بسته‌بندی‌شده به بازارهای جهانی صادر می‌گردند. صنایع پایین‌دستی مس به یکی از پایه‌های اصلی اشتغال و تولید در منطقه تبدیل شده و رفسنجان را به عنوان قطب صنعتی جنوب‌شرق کشور تثبیت کرده است. با تکمیل خط ریلی به بندر جاسک، صادرات این محصولات با سرعت و هزینهٔ کمتر انجام می‌شود و موقعیت شهر در تجارت بین‌المللی ارتقا می‌یابد.
در کنار این پیشرفت‌ها، رفسنجان شهری است با بافت شهری نوسازی‌شده، میراث فرهنگی زنده، گردشگری فعال، دانشگاه‌های پیوندخورده با صنعت و اقتصادی متنوع و پایدار. در این چشم‌انداز، رفسنجان نه‌تنها یک شهر کشاورزی و معدنی، بلکه یک مرکز صنعتی، علمی و فرهنگی خواهد بود که در اقتصاد ملی و منطقه‌ای ایران نقش محوری ایفا می‌کند.