شیراز

۱. مقدمه

شیراز، شهر شعر و ادب پارسی و یکی از کهن‌ترین و فرهنگی‌ترین شهرهای ایران، به واسطه‌ی میراث غنی تاریخی، هنری و طبیعی خود همواره جایگاهی ممتاز در میان شهرهای کشور داشته است. این شهر که با باغ‌های مشجر، بناهای تاریخی کم‌نظیر، شاعران بزرگی چون حافظ و سعدی و آوازه‌ای جهانی به عنوان پایتخت فرهنگی ایران شناخته می‌شود، در عین حال با چالش‌های متعددی در حوزه‌های توسعه‌ی شهری و اقتصادی روبه‌رو بوده است.

امروزه و در آستانه‌ی دوران جدید پس از جمهوری اسلامی، نیاز به یک برنامه‌ریزی جامع و آینده‌نگر برای توسعه‌ی پایدار شیراز بیش از پیش احساس می‌شود. با استقرار مدیریتی لیبرال و دانش‌بنیان، فرصتی طلایی برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های عظیم شیراز و رفع کاستی‌های کنونی فراهم شده است. در این راستا، برنامه‌ی ده‌ساله‌ی توسعه‌ی شهر شیراز با رویکردی لیبرال و علمی تدوین شده که هدف آن تبدیل این کلان‌شهر تاریخی به نمونه‌ای پیشرو از پیشرفت متوازن و پایدار در ایران است. در ادامه، ضمن بررسی مهم‌ترین چالش‌ها و مزیت‌های شیراز، خطوط کلی این برنامه‌ی ده‌ساله و چشم‌انداز آینده‌ی شهر تبیین می‌گردد.

۲. چالش‌ها و مزیت‌ها

چالش‌ها: شیراز با وجود جایگاه والای فرهنگی و تاریخی خود، در مسیر توسعه با موانع و کاستی‌های جدی مواجه است:

مزیت‌ها: در مقابل چالش‌های فوق، شیراز دارای ظرفیت‌ها و مزیت‌های کم‌نظیری است که پایه‌ی جهش توسعه‌ی آینده خواهد بود:

۳. برنامهٔ ده‌سالهٔ توسعهٔ شیراز پس از جمهوری اسلامی (با رویکرد لیبرال و علمی)

برنامه‌ی ده‌ساله‌ی توسعه‌ی شیراز با بهره‌گیری از فضای جدید سیاسی و اجتماعی پس از تغییرات کلان، رویکردی متفاوت از گذشته اتخاذ کرده است. این برنامه بر اصول اقتصاد آزاد، مشارکت گسترده‌ی بخش خصوصی و تصمیم‌گیری علمی مبتنی بر داده و پژوهش استوار است. هدف کلان، تبدیل شیراز به شهری پیشرفته، پایدار و بین‌المللی است که ضمن حفظ هویت فرهنگی خود، موتور محرکه‌ی رشد اقتصادی منطقه باشد. اهم اقدامات پیش‌بینی‌شده در این برنامه به شرح زیر است:

۴. چشم‌انداز ده‌ساله

در افق ده‌ساله‌ی پیش‌رو، سیمای شیراز دگرگون شده و این شهر به الگویی الهام‌بخش از توسعه‌ی شهری در ایران تبدیل خواهد شد. بر اساس تحقق برنامه‌های ترسیم‌شده، شیراز در پایان دهه‌ی آتی شهری است که توازن میان سنت و مدرنیته را به زیبایی به نمایش گذاشته است: بافت تاریخی آن احیا و سرزنده، مملو از گردشگران و شهروندانی است که در کوچه‌باغ‌های قدیمی قدم می‌زنند و از فضای فرهنگی غنی شهر لذت می‌برند؛ در همان حال، آسمان‌خط شهر نیز با برج‌ها و سازه‌های جدیدِ منطبق با هویت بومی شکل گرفته که نماد رشد اقتصادی و نوآوری شهری است.

شیراز ۱۰ سال بعد یکی از مقاصد مهم گردشگری بین‌المللی در خاورمیانه خواهد بود. سالانه صدها هزار گردشگر خارجی از اقصی نقاط جهان برای بازدید از گنجینه‌های تاریخی (از تخت‌جمشید گرفته تا باغ‌های نارنج و ترنج) و شرکت در جشنواره‌های بزرگ فرهنگی به این شهر سفر می‌کنند. فرودگاه توسعه‌یافته و مدرن شیراز با پروازهای مستقیم از اروپا و آسیا پذیرای مسافران بین‌المللی است و شبکه‌ی حمل‌ونقل پیشرفته (مترو، اتوبوس‌های پاک و تاکسی‌های هوشمند) جابه‌جایی درون‌شهری را آسان و دلپذیر ساخته است. خیابان‌های مرکزی شهر، عاری از ترافیک سنگین، تبدیل به گذرگاه‌های پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری شده‌اند که کافه‌های روباز، نگارخانه‌ها و بازارچه‌های هنر در اطرافشان رونق گرفته است.

در این چشم‌انداز، اقتصاد شیراز متحول شده و متکی بر صنایع پاک و خلاق است. سهم صنعت گردشگری، صنایع‌دستی و صادرات فرهنگی در اشتغال و درآمد شهر به شکلی چشمگیر افزایش یافته است؛ هزاران شغل جدید در حوزه‌های هتلداری، راهنمای گردشگری، صنایع‌دستی، فناوری‌های کشاورزی و حمل‌ونقل هوشمند ایجاد شده و نرخ بیکاری به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. کشاورزی منطقه نیز دچار دگردیسی شده است؛ مزارع اطراف شیراز با روش‌های نوین مشغول تولید محصولات کیفی و صادراتی‌اند، مصرف آب بهینه شده و دیگر نشانی از بحران حاد آب در دشت‌های فارس دیده نمی‌شود. باغ‌های تاریخی شهر به لطف مدیریت آب و احیای قنات‌ها سرسبز مانده‌اند و دریاچه‌های فصلی مانند مهارلو حیات خود را بازیافته‌اند.

از منظر فرهنگی و علمی، شیراز جایگاه پیشتازی را در کشور و منطقه کسب کرده است. این شهر به یک مرکز تبادل فرهنگی آسیا و خاورمیانه بدل گشته که هر سال میزبان گردهمایی‌های بین‌المللی و رویدادهای هنری است. دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی شیراز با همکاری مؤسسات علمی جهان، در حل مسائل شهری و محیط‌زیستی پیشگام شده‌اند و دستاوردهای فناوری بومی در حوزه‌هایی چون مدیریت آب، انرژی خورشیدی و مرمت بناهای تاریخی از شیراز به دیگر نقاط صادر می‌شود. فضای اجتماعی شهر نیز گواه رشد و پویایی است: شهروندان شیراز از کیفیت بالای زندگی، هوای پاک‌تر، حمل‌ونقل آسان‌تر و امکانات فرهنگی متنوع بهره‌مندند و حس افتخار به هویت و زادبوم خود بیش از هر زمان دیگری تقویت شده است.

به طور کلی، چشم‌انداز ده‌ساله، شیرازی را تصویر می‌کند که در آن میراث کهن و آرمان‌های نوین همزیستی مسالمت‌آمیزی یافته‌اند. شیراز آزاد، آباد و پیشرفته‌ی پس از جمهوری اسلامی، شهری است که گذشته‌ی پرافتخار خود را پاس داشته و همزمان آینده‌ای درخشان را با دانش و تدبیر بنیان نهاده است. این تجربه‌ی موفق می‌تواند الگویی برای سایر شهرهای ایران در مسیر توسعه‌ی پایدار و مردم‌محور باشد؛ چنان‌که شیراز بار دیگر نام خود را در تاریخ به عنوان شهر پیشتاز فرهنگ، هنر و توسعه ثبت کند.