زاهدان
امروز : شهری در بحران، اما با ظرفیت‌های منحصر به‌فرد## زاهدان، مرکز استان سیستان و بلوچستان، با جمعیتی در حدود ۶۰۰ هزار نفر، در نقطه‌ی تلاقی سه جهان قرار دارد: فلات ایران، شبه‌قاره هند و آسیای مرکزی. این شهر با قرارگیری در نزدیکی مرزهای پاکستان و افغانستان، می‌تواند به مرکز ترانزیت شرق ایران و دروازه صادرات و واردات غیرنفتی تبدیل شود. همزیستی فرهنگی: سرمایه‌ی اجتماعی زاهدان زاهدان تنها یک مرکز اداری یا مرزی نیست؛ این شهر نماد همزیستی اقوام بلوچ و فارس، تشیع و تسنن، سنت و مدرنیته است. این تنوع قومی و مذهبی، اگر به درستی مدیریت و تقویت شود، می‌تواند به الگویی برای همزیستی ملی در سراسر ایران تبدیل گردد. ویژگی‌های زیست‌اقلیمی و ظرفیت‌ها • بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال • دمای بالای ۴۰ درجه در تابستان • خشکسالی مزمن و منابع محدود آب • موقعیت ممتاز جغرافیایی برای توسعه حمل‌ونقل و انرژی تجدیدپذیر
چشم‌انداز ما برای زاهدان: شهر خورشیدی شرق ایران## ۱. تولید انرژی خورشیدی برای استقلال برق شهری### با توجه به پتانسیل عظیم تابش خورشید، بایستی زاهدان را به اولین شهر خورشیدی ایران تبدیل کنیم. این طرح شامل: • احداث نیروگاه‌های خورشیدی بزرگ در اطراف شهر • نصب پنل‌های خورشیدی بر روی پشت‌بام ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری • فروش مازاد برق به شبکه سراسری و ایجاد درآمد پایدار برای شهرداری و مردم ۲. حذف تدریجی کولر آبی، جایگزینی با کولر گازی کم‌مصرف### در شرایطی که بحران آب بزرگ‌ترین تهدید زیستی زاهدان است، ادامه استفاده از کولرهای آبی تنها به این فاجعه دامن میزند. ما پیشنهاد می‌دهیم: • ممنوعیت ساخت‌وساز با کولر آبی در تمام پروژه‌های جدید • جایگزینی تدریجی کولرهای آبی با کولرهای گازی کم‌مصرف • یارانه دولتی و وام ارزان برای خرید کولر گازی و پنل خورشیدی در طبقات متوسط و کم‌درآمد
پروژه‌های زیربنایی پیشنهادی: زیرساخت برای توسعه پایدار## ۳. توسعه شبکه ریلی شرقی### • راه‌آهن زابل – نهبندان – بیرجند – مشهد برای اتصال به شمال‌شرق کشور • راه‌آهن زاهدان – ایرانشهر – نیک‌شهر – چابهار برای اتصال به آب‌های آزاد • احیای خط زاهدان – کویته برای تجارت با جنوب آسیا ۴. پروژه انتقال آب از دریای عمان### با حمایت بخش خصوصی و نهادهای بین‌المللی، انتقال آب شیرین‌شده از دریای عمان به زاهدان و زابل باید در دستور کار قرار گیرد. این پروژه می‌تواند: • امنیت آبی شرق کشور را تأمین کند • جلوی مهاجرت اقلیمی گسترده را بگیرد • صنایع و کشاورزی را در منطقه احیا کند
سایر بخش‌های برنامه ما برای زاهدان## ۵. نوسازی شهری و پاک‌سازی بافت‌های فرسوده### • دفع مدرن پسماند و فاضلاب • پاک سازی یکباره شهر • احداث کمربند سبز • طراحی شهری بر پایه معماری بومی و مدرن ایرانی ۶. اشتغال و مبارزه با فقر### • احداث شهرک‌های صنعتی و مناطق آزاد مالیاتی برای فرآوری منابع ارزشمند استان و تشویق سرمایه گذاران خارجی و داخلی • اتصال تجاری به افغانستان و پاکستان • آموزش نیروی کار بومی ۷. بهداشت و درمان### • احداث دو بیمارستان فوق‌تخصصی، نیاز مبرم به پزشکان متخصص در تمام استان. در حال حاضر بسیاری از بیماران راهی شهرهعای بزرگ تر مانند مشهد و تهران میشوند. • راه‌اندازی آمبولانس هوایی برای پوشش مناطق صعب العبور استان و ایجاد یک شبکه کارآمد پزشکی از راه دور علی الخصوص به زبان بلوچی. • بورسیه تحصیلی برای دانشجویان پزشکی بومی با تعهد بازگشت ۸. آموزش عالی و ماندگاری نخبگان### • توسعه دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در زاهدان • حمایت از پایان‌نامه‌های مرتبط با توسعه شرق ۹. بازآفرینی فرهنگی### • جشنواره‌های بومی، موسیقی و سینما • ایجاد موزه مردم‌شناسی بلوچ و سیستانی • حمایت از زبان و فرهنگ محلی در آموزش و هنر چشم‌اندازی برای زاهدان: آینده‌ای ممکن بر پایه برنامه‌ریزی هدفمند## در صورت اجرای منسجم و مستمر برنامه‌ای جامع در حوزه‌های زیرساخت، اشتغال، بهداشت، انرژی و بازسازی شهری، می‌توان طی یک بازه زمانی ده‌ساله زاهدان را از وضعیت بحرانی فعلی به جایگاهی قابل قبول در شاخص‌های انسانی و توسعه‌ای رساند. این چشم‌انداز، نه بر مبنای آرمان‌گرایی، بلکه با تکیه بر الگوهای موفق در مناطق مشابه و ظرفیت‌های بالفعل زاهدان ترسیم شده است. • کاهش نرخ بیکاری: از حدود ۲۵٪ به زیر ۹٪ در ده سال### با توسعه شهرک‌های صنعتی سبک، گسترش مناطق آزاد تجاری، ارتقای پیوندهای ترانزیتی و به‌کارگیری انرژی تجدیدپذیر در تولید، امکان اشتغال‌زایی پایدار برای جمعیت بومی فراهم می‌شود. بر این اساس، نرخ بیکاری که در حال حاضر در برخی مناطق شهری به بیش از ۲۵ درصد می‌رسد، می‌تواند تا پایان دهه نخست اجرای برنامه به زیر ۹ درصد کاهش یابد. افزایش فرصت‌های شغلی نه‌تنها به کاهش فقر ساختاری منجر می‌شود، بلکه عاملی تعیین‌کننده در کاهش آسیب‌های اجتماعی نیز خواهد بود. • فقر مطلق: امکان ریشه‌کنی از طریق ترکیب سیاست‌های حمایتی و تولیدی### در حال حاضر بخش قابل توجهی از خانوارهای زاهدان با فقر مطلق مواجه‌اند. با اجرای سیاست‌های مکمل شامل مسکن ارزان، حمایت از کسب‌وکارهای کوچک، آموزش‌های مهارتی و خدمات پایه رایگان، فقر مطلق می‌تواند ظرف ده سال به‌طور چشمگیر کاهش یابد و به حدود ۱–۲ درصد جمعیت شهری محدود شود. • ارتقای نظام سلامت: رسیدن به استانداردهای ملی در پوشش درمانی### در آغاز برنامه، نسبت تخت بیمارستانی فعال به جمعیت در زاهدان کمتر از ۰.۸ تخت به ازای هر ۱۰۰۰ نفر است (در مقایسه با متوسط ملی حدود ۱.۵). هدف‌گذاری منطقی در یک دهه می‌تواند این شاخص را به ۲.۵ تخت به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت برساند. با تأسیس دو مرکز درمانی فوق‌تخصصی، ارتقای ظرفیت مراکز موجود، و تربیت نیروی انسانی بومی از طریق بورسیه‌های بازگشتی، مهاجرت درمانی به سایر استان‌ها به حداقل خواهد رسید. همچنین، زیرساخت‌های بهداشت عمومی نظیر شبکه واکسیناسیون، درمانگاه‌های محلی، و خدمات اورژانس تقویت خواهند شد. • زیست‌پذیری شهری: بهبود قابل توجه در شاخص‌های محیطی و خدمات عمومی### زاهدان با اجرای برنامه نوسازی شهری، به‌ویژه در حوزه فاضلاب، حمل‌ونقل پاک، فضای سبز و جمع‌آوری زباله، می‌تواند در ارزیابی‌های ملی و بین‌المللی محیط‌زیست شهری از رتبه‌های پایین به جایگاهی متوسط یا بالاتر ارتقا یابد. مدیریت علمی پسماند، کاهش آلودگی هوا از طریق حذف خودروهای فرسوده، و توسعه شبکه اتوبوس‌های برقی می‌تواند شاخص زیست‌پذیری را تا سطح شهرهایی چون کرمان یا بیرجند ارتقا دهد. • گذار به انرژی تجدیدپذیر و امنیت آبی با توجه به پتانسیل اقلیمی فوق‌العاده زاهدان (بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال)، سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی می‌تواند طی ده سال آینده، تا ۷۰ درصد برق مصرفی شهری را پوشش دهد. در کنار آن، حذف کامل کولرهای آبی و جایگزینی با کولرهای گازی کم‌مصرف، به شرط تأمین برق پایدار، امکان‌پذیر است و گامی اساسی در مدیریت منابع آب خواهد بود. همچنین با اجرای پروژه انتقال آب از دریای عمان و شیرین‌سازی آب در جنوب استان، تأمین بلندمدت منابع آبی شهری و کشاورزی قابل دستیابی است، به‌ویژه در ترکیب با سیاست‌های صرفه‌جویی، بازچرخانی و احیای سفره‌های زیرزمینی. • شبکه ریلی و پیوندهای منطقه‌ای### اتصال زاهدان به شبکه راه‌آهن ملی از شمال (زابل–بیرجند–مشهد) و جنوب (ایرانشهر–چابهار)، و احیای خط زاهدان–کویته، می‌تواند جایگاه اقتصادی شهر را در تجارت با آسیای جنوبی و شرقی ارتقا دهد. این خطوط ریلی زیرساخت توسعه صنعتی، صادراتی و ترانزیتی شهر را تثبیت خواهد کرد. • همزیستی فرهنگی و انسجام اجتماعی: پتانسیلی بی‌جایگزین### زاهدان به‌عنوان محل همزیستی تاریخی بلوچ‌ها و فارس‌ها، و اهل سنت و شیعه، ظرفیت منحصربه‌فردی برای تبدیل شدن به الگوی همزیستی اجتماعی در ایران دارد. تقویت نهادهای فرهنگی، آموزش دو‌زبانه، و توسعه فضاهای عمومی مشترک، می‌تواند پیوندهای اجتماعی را تقویت کرده و مانع از بازتولید شکاف‌های قومی و مذهبی شود.
در مجموع، اگر این برنامه به‌طور منسجم و فرابخشی اجرا شود، زاهدان می‌تواند طی یک دهه آینده از وضعیت فعلی – که در بسیاری از شاخص‌ها زیر استاندارد ملی است – به یک شهر پایدار، مولد و زیست‌پذیر در شرق کشور تبدیل شود.